بررسی فراهنجارها در رباعیات بیدل دهلوی

فصلنامه زبان و ادب فارسی

دوره 12، شماره 43، شهریور 1399، صفحه 21-45   

نوع مقاله: علمی-پژوهشی

نویسندگان

عبدالرضا مدرس زاده¹؛ زینب خوش وطن^{* 2}؛ محمد سلامتیان³

¹دانشیار گروه زبان و ادبیات فارسی، دانشکده علوم انسانی، واحد کاشان.دانشگاه آزاد اسلامی، کاشان، ایران.

²گروه زبان و ادبیات فارسی ،دانشگاه آزاد اسلامی ،واحد کاشان،ایران

³گروه زبان و ادبیات فارسی،دانشگاه آزاداسلامی،واحدکاشان

چکیده

آشنایی زدایی، برجسته سازی یا هنجارگریزی، انحراف از شکل طبیعی زبان و قواعد حاکم بر آن است. از تاثیرگذارترین روش های پدید آمدن سبک تازه در شعر و از مولفه های مهم، برای آرایش کلام و غنای ادبی است .زیرا زبان معیار را دگرگون و صورت های زبانی را برجسته می کند.هرقدر فراهنجارها بدیع تر باشند کلام مقبولیت بیشتر یافته و سبک شاعر شخصی تر خواهد بود.از آن جا که یکی از خصایص سبک هندی آفرینش مضامین تازه و خیال انگیز است بیدل دهلوی به عنوان یکی از شاعران این سبک با بیشترین هنجارستیزی های هنری و خلاقانه به سبک شخصی دست یافته است. رباعیات بیدل سرشار از تخیلات و بدیع گویی و ابتکارات ادبی است.گرایش و تمایل به استفاده از ترکیبات تازه، مضمون های بدیع وتصاویرخیالی هنرمندانه، بیدل را برآن می دارد که از نرم های طبیعی زبان پا را فراتر نهاده و با ساختار شکنی های خود تصاویر ادبی شگرفی ایجاد نماید.در این مقاله هنجارگریزی های رباعیات بیدل در هشت محور واژگانی، نحوی، آوایی، سبکی، معنایی، گویشی، باستانی و نوشتاری بررسی شده اند، گرچه با انواع هنجارگریزی در رباعیات بیدل مواجهیم اما برجسته ترین ویژگی سبکی بیدل ، در رباعیات مربوط به هنجارگریزی نحوی،معنایی ،واژگانی و سبکی است.که با ساخت وابسته های خاص عددی،ترکیبات نوین،تصاویرخیالی و اصطلاحات کوچه و بازار خودنمایی می کنند.

کلیدواژه‌ها

هنجارگریزی؛ برجسته سازی؛ لیچ؛ بیدل دهلوی؛ رباعیات

مراجع