تحلیل شگردهای هنری آیرونی در اشعار سعدی شیرازی

تفسیر و تحلیل متون زبان و ادبیات فارسی (دهخدا)

دوره 12، شماره 44، تیر 1399، صفحه 191-218   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.30495/dk.2020.676018

نویسندگان

کبری شبان قوچان عتیق¹؛ محمود طاووسی^{* 2}؛ مهدی ماحوزی³

¹دانشجوی دکتری گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد رودهن، دانشگاه آزاد اسلامی، رودهن، ایران

²استاد گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد رودهن، دانشگاه آزاد اسلامی، رودهن، ایران.

³دانشیار گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد رودهن، دانشگاه آزاد اسلامی، رودهن، ایران

چکیده

از شگردهای هنری سعدی آن است که سادگی را با صنعت­گری در می­آمیزد و هنرش را برای خواننده به نمایش می­گذارد. وی گاهی از ابزارهای کارآمد همچون: آیرونی، کنایه، استعاره تهکمیه و.. برای گریز از شفاف­گویی بهره می­گیرد. نگاهی نو به مبحث شگردهای هنری آیرونی، باعث یافتن راهی تازه برای تشخیص میزان قدرت و هنر شاعری وی است. هدف از این جستار بررسی بسامد تحلیلی شگردهای هنری آیرونی که شامل: کلامی، بلاغی، رادیکالی، موقعیت، ساختاری، سقراطی و تقدیر، در اشعار سعدی شیرازی و مقایسه آن با کنایه است زیرا هرچند میان کنایه و آیرونی  تفاوت­هایی وجود دارد اما شگردهای هنری آیرونی در کنار کنایه افزایش می­یابد؛ بنابراین بهره­گیری از ساختار کنایی همراه با آیرونی بر پیچیدگی و ابهام کلام می­افزاید. روش کار در این پژوهش توصیفی- آماری است. یافته­های پژوهش نشان می­دهد آیرونی به عنوان یکی از اجزای سازندۀ زبان در اشعار سعدی برای بیان اندیشه­های دینی، سیاسی و اجتماعی نمود بسیار روشن و آشکار دارد. آیرونی کلامی با 29% بیشترین بسامد و آیرونی تقدیر با 3% کمترین بسامد را به خود اختصاص داده است. در این میان سهم سعدی در کاربرد کنایه و آیرونی به طور محسوسی کمتر از هم­عصران خود است.

کلیدواژه‌ها

شگردهای هنری؛ سعدی شیرازی؛ آیرونی؛ کنایه؛ تهکم؛ طنز

مراجع

1. آیبرامز، ام اچ (1384) فرهنگ توصیفی اصطلاحات ادبی، ترجمه سعید سبزیان مرادآبادی، تهران: انتشارات رهنما.
2. اصلانی، محمّدرضا (1385) فرهنگ واژگان و اصطلاحات طنز، تهران: نشر کارون.
3. حاج سیّدجوادی، علی اصغر (1332) گامی در الفبا، تهران: نشر جاویدان.
4. حکیمی، محمود (1372) لطیفه ­های سیاسی، تهران: نشر خرّم.
5.  دانشنامه ادب فارسی (1381) جلد ششم، انتشارات وزارت ارشاد اسلامی.
6.  داد، سیما (1378) فرهنگ اصطلاحات ادبی، تهران: نشر مروارید.
7. زمخشری، جارالله ابی قاسم (1385) اساس البلاغه، به کوشش م. ر. جویباری و جمعی از نویسندگان، قم: نسیم فردوس.
8. ..........................(1370) کلیات سعدی، تصحیح محمدعلی فروغی و عباس اقبال آشتیانی، تهران: انتشارات فروغی.
9. ..........................(1373) گلستان سعدی، براساس نسخۀ محمدعلی فروغی. تهران: سرایش.
10. سیوطی، عبدالرحمن (1380) الاتقان فی علوم القرآن جلد دو، ترجمه سیّد هادی حائری، تهران: امیرکبیر.
11. شفیعی کدکنی، محمدرضا (1380) صور خیال در شعر فارسی، چاپ دوازدهم، تهران: آگاه.
12. فتوحی، محمود (1391) سبک­شناسی و نظریه­ ها، رویکردها و روش­ها، تهران: نشرسخن.
13. کزازی، میرجلال‌الدین (1389) زیباشناسی سخن پارسی 1 (بیان)، چاپ نهم، تهران: کتاب ماد.
14. معین، محمد (2536) فرهنگ فارسی، ج اول، چاپ سوم، تهران: امیرکبیر.
15. مکاریک، ایرنا ریما (1383) دانش­نامۀ نظریه­­های ادبی معاصر، ترجمۀ مهران مهاجر و محمد نبوی، تهران: آگاه.
16. موکه، داگلاس (1389) آیرونی، ترجمة حسن افشار، تهران: نشر مرکز.
17. میرزانیا، منصور  (1382 ) فرهنگ­نامةکنایه، تهران: انتشارات امیرکبیر.
18.  نبوی، ابراهیم (1377) کاوشی در طنز ایران، ج اول، تهران: نشر جامعة ایرانیان.
19. همایی، جلال‌الدین (1383) فنون بلاغت و صناعات ادبی، چاپ بیست و دوم، تهران: مرکز نشر هما.

مقالات

1. آقازینالی، زهرا و حسین آقا حسینی (1386) مقایسۀ تحلیل کنایه و آیرونی در ادبیات فارسی و انگلیسی، مجلۀ کاوش نامه، س9، ش17، صص95-1225.
2. بهره­مند، زهرا (1365) آیرونی و تفاوت­ های آن با طنز و صنایع بلاغی مشابه، فصل نامة زبان و ادبی پارسی، شماره 45، صص 46-10.
3. ذاکری، احمد (1395) بررسی استعاره تهکمیه در غزلیات حافظ، پژوهشنامۀ نقد ادبی و بلاغت، سال 5، شماره 2، صص61-72.
4. رحمانی فر، سیما و روح الله هادی (1394) نقد پژوهش­ های آیرونی شناسی فارسی(ناهمخوانی نمونه­ های فارسی با مفهوم اصلی آیرونی در بلاغت ادبی)، فصلنامۀ علمی – پژوهشی نقد ادبی، س8، ش32، صص171-193.
5. زکی نژادیان، سید محسن و دیگران (تابستان1396) کارکرد کنایه در غزلیات شمس، پژوهشنامه زبان وادب پارسی( گوهر گویا)، دوره 11، شماره 2، شماره پیاپی 33، صفحه 95-118 .
6. صفایی، علی و حسین ادهمی (1392) نگاهی به جلوه ­های آیرونی در اشعار پروین اعتصامی، نشریه سابق دانشکدة ادبیات دانشگاه تبریز، شماره مسلسل 228 ،صص 96-61.
   1. Cuddon, J.A.( 1997 ).A Dictionary of Literary Terms. Penguin Books.
   2. Ouliaeinia , Helen.( 1382 ). A trip to the wonderland of poetry.Tehran: Mirsaidi Farahani Publications.