مضامین مشترک و متفاوت شاهنامه با چند حماسۀ معروفِ جهان

تفسیر و تحلیل متون زبان و ادبیات فارسی (دهخدا)

دوره 12، شماره 44، تیر 1399، صفحه 269-288   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.30495/dk.2020.676037

نویسندگان

فاطمه محسنی گردکوهی^{* 1}؛ ویدا شیرکوند²

¹استادیار، واحد قزوین، دانشگاه آزاد اسلامی، قزوین، ایران

²مربی، واحد بوئین زهرا، دانشگاه آزاد اسلامی، بوئین زهرا، ایران

چکیده

حماسه توصیف اعمال پهلوانی، مردانگی و افتخارات قومی یا فردی ملت‌هاست. از دیرباز تاکنون رابطۀ فرهنگی بین ملل مختلف وجود داشته است، با مطالعۀ حماسه‌های ملل گوناگون زمینه‌های مشترک زیادی میان این حماسه‌ها می‌توان مشاهده کرد. در نگاه نخست بسیاری از حماسه‌های ملی شبیه به نظر می‌رسند و حتی گاهی بسیار به هم نزدیکند و تفاوت‌ها در مواردی جزئی در حوزه‌های فرهنگی و مذهبی به چشم می‌خورد. تفاوت میان حماسه‌ها در حقیقت بازتاب اعتقادات و باور داشت‌های مردم هر قوم است. مقالۀ حاضر به بررسی تطبیقی شاهنامۀ فردوسی بزرگترین اثر حماسی زبان فارسی با چند حماسۀ مشهور سایر اقوام از جمله ایلیاد و ادیسه، رامایانا، ایندره و کریشنا می‌پردازد. نگارنده با روش تحقیق  (توصیفی- تحلیلی- مقایسه‌ای) سعی کرده است با مقابله و مقایسۀ ساختار کلی قصه‌ها، تشابه و تفاوت سایر حماسه‌ها با شاهنامه را به بررسی بنهد و با رسم جداولِ مقایسه‌ای زیرساخت‌های حماسه‌ها و شخصیت قهرمانان حماسی آنها را به نمایش بگذارد.

کلیدواژه‌ها

حماسه؛ شاهنامۀ فردوسی؛ ایلیاد و ادیسه؛ رامایانا؛ ایندره؛ کریشنا

مراجع

کتاب‌ها

1. اسلامی ندوشن، محمدعلی (۱۳۷۴) زندگی پهلوانان در شاهنامه، تهران: نشر آثار.
2. بهار، مهرداد (۱۳۷۰) تأثیر حکومت کوشان‌ها در تشکیل حماسه ملی ایران، یادنامه شاهنامه فردوسی، هزاره دوم، اصفهان: نشر فیروز
3. رزمجو، حسین (۱۳۸۱) قلمرو ادبیات حماسی، دو جلد، تهران: نشر پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
4. رضا بیگی، مریم (۱۳۸۷) جادو، حیوانات و پیش‌بینی‌ها در شاهنامه فردوسی، کرمانشاه: نشر دانشگاه آزاد اسلامی.
5. زرین‌کوب، عبدالحسین (۱۳۸۴) با کاروان حله، تهران: نشر علمی.
6. شمیسا، سیروس (۱۳۸۳) انواع ادبی، تهران: نشر فردوس.
7. کزازی، میرجلال‌الدین (۱۳۶۹) حماسه ­سرایی در ایران، تهران: نشر امیرکبیر.
8. کزازی، میرجلال‌الدین (۱۳۸۷) نامه فرهنگ و منش ایرانی، مجموعه مقالات اسطوره متن هویت ساز، تهران: نشر علمی و فرهنگی
9. کفافی، محمد عبدالسلام (۱۳۸۲) ادبیات تطبیقی، ترجمه سید حسین سیدی، مشهد: نشر آستان قدس رضوی.

10. معین، محمد (۱۳۸۲) فرهنگ فارسی، تهران: نشر امیرکبیر.

11. موسوی، محمدعلی (۱۳۷۰) کیومرث فردوسی، یادنامه شاهنامه فردوسی، اصفهان: نشر فیروز.

12. هومر، به کوشش سعید نفیسی (۱۳۸۷) ادیسه، تهران: نشر زوار.

13. هومر، به کوشش سعید نفیسی (۱۳۸۷) ایلیاد، تهران: نشر زوار.

مقالات

14. پراور، زیگرت (1393) ادبیات تطبیقی چیست؟، ترجمه علیرضا انوشیروانی، مصطفی حسینی، ویژه‌نامۀ فرهنگستان (ادبیات تطبیقی)، سال پنجم، شماره ۱ (پیاپی ٩)، صص36-48.

15. خجسته، فرامرز؛ حسنی جلیلیان، محمدرضا (۱۳۹۰) تحلیل داستان سیاوش بر بنیاد ژرف ساخت اسطوره الهه باروری و ایزد گیاهی، مجلۀ تاریخ و ادبیات دانشگاه لرستان، شماره ۶۴.٣، صص77-96.

16. رماک، هِنری (1391) تعریف و عملکرد ادبیات تطبیقی، ترجمه فرزانه علوی‌زاده، ادبیات تطبیقی 3/2، پیاپی ۶، صص54-73.

17. زارع حسینی، فاطمه؛ زروانی، مجتبی؛ علمی، قربان (١٣٩١) مقایسه آموزه‌های اخلاقی شاهنامه فردوسی و مهابهاراتا، مجله ادیان و عرفان، سال چهارم و پنجم، شماره ۱،صص43-70.

18. محمدزاده، مریم(1397) انتقام و انگیزه‌های آن در شاهنامه فردوسی و ایلیاد و ادیسه هومر، پژوهشنامه ادبیات تعلیمی، شماره 39، صص 189 - 214.

19. ممتحن، مهدی؛ مظفری، روح‌الله (۱۳۸۸) نگاهی تطبیقی به شاهنامه فردوسی و ایلیاد و ادیسه هومر، فصلنامه ادبیات تطبیقی، دانشگاه آزاد اسلامی واحد جیرفت، پیاپی9، صص141-161.