ولایت فقیه در اندیشه سیاسی شیخ فضل‌الله نوری

سیاست پژوهی ایرانی (سپهر سیاست سابق)

مقاله 4، دوره 7، شماره 25، مهر 1399، صفحه 77-90   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22034/sej.2020.1889558.1219

نویسندگان

سید ابراهیم معصومی^{* 1}؛ حسین ارجینی²؛ علی هاشم‌زاده کوشک قاضی³

¹دانشجوی دکتری انقلاب اسلامی، دانشگاه معارف اسلامی؛ پژوهشگر مرکز مطالعات راهبردی مجمع جهانی اهل بیت(ع)، قم، ایران

²استادیار، دانشگاه معارف اسلامی، قم، ایران.

³دانشجوی کارشناسی ارشد، اندیشه سیاسی اسلام، دانشگاه باقرالعلوم(ع)، قم، ایران

چکیده

هدف پژوهش حاضر بررسی جایگاه و کارویژه‌های ولایت فقیه در جامعه اسلامی و به تبع آن نظریه اصل نظارت بر مجلس توسط ناظرین شرع از دیدگاه شیخ فضل‌الله نوری بود. روش پژوهش اسنادی و توصیفی- تحلیلی بوده و یافته‌ها نشان داد، حضور شیخ فضل‌الله نوری در انقلاب مشروطه به عنوان رهبریِ انقلاب، روشن‌ترین دلیل بر عدم اعتقاد ایشان به حکومت سلطان می‌باشد. ایشان فقهاء را نایب امام می‌داند و براساس این اعتقاد خود، به مقابله با سلطان و ایادی آن می‌پردازد. ایشان تمامی مسئولین (قضایی، اجرایی و مقننه) در حکومت مبتنی بر قانون را بازوی ولی فقیه دانسته و تمامی قوا را مأمور فرمان ولایت فقیه می‌داند. شیخ فضل‌الله نوری درباره شأن و جایگاه ولی فقیه در عصر غیبت نظر متفاوتی نسبت به بقیه علما داشت و قائل بر این بود که فقیه برای اجرای حدود الهی در جامعه و اقامه امر به معروف و نهی از منکر باید بسط ید داشته باشد تا بتواند دستورات اسلام را پیاده کند.

کلیدواژه‌ها

شیخ فضل‌الله؛ انقلاب مشروطه؛ ولایت فقیه؛ قانون اساسی؛ ولی فقیه

مراجع

ابوالحسنی (منذر)، علی (1368). پایداری تا پای دار، سیری در حیات پربار علمی، معنوی، اجتماعی و سیاسی شهید حاج شیخ فضل‌الله نوری. تهران: نور.

اتحادیه، منصوره (۱۳۸۱). پیدایش و تحول احزاب سیاسی مشروطیت: دوره اول و دوم مجلس شورای ملی. ت‍ه‍ران‌: نشر تاریخ ایران.

امیرخیزی،اسماعیل (1394).قیام آذربایجان و ستارخان. تهران: آیدین.

امین، سیدمحسن (1418ق).اعیان الشیعه. تحقیق حسن امین. بیروت: دارالتعارف للمطبوعات، ج13.

انصاری، مهدی (1376).شیخ فضل‌الله نوری و مشروطیت. تهران: امیرکبیر.

آبادیان،حسین (1376). اندیشۀ دینی و جنبش ضد رژیم در ایران. تهران: موسسه مطالعات تاریخ معاصر ایران.

آدمیت، فریدون (1340).فکر آزادی و مقدمه نهضت مشروطیت. تهران: سخن.

آقانجفی اصفهانی، محمدتقی (1390). حدود و اختیارات فقیه در رساله «فی‌ولایه الحاکم الفقیه». ترجمه نعیمیان. اصفهان: آرما.

آوری، پیتر (1367).تاریخ معاصر ایران از تأسیس تا انقراض سلسله قاجار. ترجمۀ محمد رفیعی مهرآبادی. تهران: عطایی.

آورى، پیتر (1367-1368). تاریخ معاصر ایران (از کودتاى مرداد 28 تا اصلاحات ارضى). ترجمه محمد رفیعى مهرآبادى. تهران: مؤسسه مطبوعاتی عطایی.

باستانی پاریزی،محمدابراهیم (1386). گنج ‌علیخان. تهران: علم.

بامداد، مهدی (1347). شرح حال رجال ایران در قرن 12، 13، 14 هجری. تهران: زوار، ج3.

برقی، احمد (1370ق).المحاسن. تعلیق السید جلال‌الدین الحسینی. طهران: دارالکتب الإسلامیه، ج1.

ترکمان، محمد (1362). رسائل، اعلامیه‌ها، مکتوبات... و روزنامه شیخ شهید فضل‌الله نوری. تهران: رسا، ج1-2.

حرانی، ابن شعبه (1404ق). تحف‌العقول. تصحیح و تعلیق علی اکبر غفاری. قم: مؤسسه النشر الإسلامی، التابعه لجماعه المدرسین بقم المشرفه.

حسن‌زاده، سید مجید (1374).شیخ فضل‌الله در ظلمت مشروطه. تهران: سازمان تبلیغات اسلامی.

داودی، مهدی (1357).عین‌الدوله و رژیم مشروطه. تهران: شرکت سهامی کتاب‌های جیبی، چاپ دوم.

دولت آبادی، میرزا یحیی (1367).حیات یحیی. تهران: فردوسی، چاپ دوم.

رائین، اسمائیل (1355).انجمن‎‌های سری در انقلاب مشروطیت. تهران: جاویدان، چاپ دوم.

س‍ال‍ور، م‍س‍ع‍ود (۱۳۷۶). روزنامۀ خاطرات عین‌السلطنه. ب‍ه‌ ک‍وش‍ش‌ ایرج‌ اف‍ش‍ار. تهران: اساطیر.

عین‌السلطنه، قهرمان‌میرزا (1377). روزنامه خاطرات. به کوشش مسعود سالور و ‌‌‌‌ایرج افشار. تهران: اساطیر، ج3.

کرمانى، ناظم الاسلام (1362). تاریخ بیدارى ایرانیان. تهران: انتشارات آگاه، ج3-2.

کسروى، احمد (1340). تاریخ مشروطه ایران. تهران: انتشارات امیر کبیر.

گلپایگانی، سید محمدرضا (1377ق). الهدایه الى من له الولایه. مقرر احمد صابرى همدانى. قم: مکتب نوید اسلام، چاپ دوم.

مجدالاسلام کرمانی، احمد (1351). تاریخ انحطاط مجلس، فصلی از تاریخ انقلاب مشروطیت ایران. مقدمه و تحشیه محمود خلیل‌پور. اصفهان: دانشگاه اصفهان.

مستوفی تفرشی، ابن نصر نصرالله. تاریخ انقلاب ایران. قابل دسترس در: تهران، کتابخانه ملی ملک، شماره 3819، ج2، اسناد آرشیو وزارت خارجه، ذیل سند شماره 9.

معتضد، خسرو (دوشنبه 28 دی ماه 1343). چگونه حاج شیخ فضل‌الله نوری را در میدان سپه، بدار کشیدند؟‌. ترقی، ضمیمه شماره 1148.

ملک‌زاده، مهدى (1383). تاریخ انقلاب مشروطیت ایران. تهران: انتشارات سخن، ج2.

موسوی، سید محمدمهدی (1366). خاطرات احتشام‌السلطنه. تهران: انتشارات زوّار.

نظام مافی،معصومه (۱۳۸۶). خاطرات و اسناد حسینقلی خان نظام‌السلطنة مافی. تهران: ن‍ش‍ر تاریخ ایران.

نوری، شیخ فضل‌الله (1362). لوایح. به کوشش هما رضوانى. تهران: تاریخ ایران.

واعظ خیابانی، ملا علی (1366ق).علماء معاصرین. تهران: اسلامیه.

یغمایی، اقبال (۱۳۵۷).شهید راه آزادی، سیدجمال واعظ اصفهانی. تهران: انتشارات توس.