جایگاه خرافه‌گرایی و خرافه‌ستیزی در فکر سیاسی ایران (با تاکید بر عصر قاجار)

سیاست پژوهی ایرانی (سپهر سیاست سابق)

مقاله 5، دوره 7، شماره 25، مهر 1399، صفحه 91-114   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22034/sej.2020.1902229.1247

نویسندگان

فریبا مسعودی^{* 1}؛ محمود کتابی²؛ علی اکبر امینی³

¹دکترای علوم سیاسی، دانشگاه آزاد اسلامی، واحد شهرضا، شهرضا، ایران

²دانشیار، دانشکده علوم انسانی، دانشگاه آزاد اسلامی، واحد شهرضا، شهرضا، ایران.

³دانشیار، دانشکده علوم سیاسی، دانشگاه آزاد اسلامی، واحد تهران مرکز، تهران، ایران.

چکیده

هدف پژوهش حاضر بررسی نقش و تاثیرات «خرافه»، در توسعه نیافتگی سیاسی دوره قاجار بود. در این راستا ارتباط فرهنگ خرافه‌گرا با توسعه نیافتگی دوره قاجار و تاثیر آن در فرهنگ سیاسی غیرمشارکتی مورد بررسی قرار گرفت. روش پژوهش کیفی - علّی و مبتنی بر رویکرد تاریخی و جامعه‌شناسی بوده و نتایج نشان داد، در مجموع فرهنگ خرافه‌گرای قاجار با رویکردهای غیرعلمی، غیرعقلی و غیردینی جامعه ایران را به انحطاط کشانید و یا دست کم موجب توسعه‌نیافتگی سیاسی شد. در واقع اعتقاد به خرافه و خرافه‌گرایی در این عصر به نبود عقلانیت و حاکمیت ذهن اسطوره‌ای می‌انجامید و همین امر زمینه استبداد سیاسی و در نهایت توسعه‌نیافتگی سیاسی را فراهم می‌کرد.

کلیدواژه‌ها

فکر سیاسی؛ خرافه‌گرایی؛ خرافه‌ستیزی؛ لمپنیسم؛ عصر قاجار؛ منجم‌باشی

مراجع

اتحادیه، منصوره؛ سعدوندیان، سیروس (1362). خاطرات تاج‌السلطنه. تهران: نشر تاریخ ایران.

اعتضادالسلطنه، علی‌قلی‌میرزا (1278ق.). رساله فلک‌السعاده. زنجان: دارالطباعه میرمحمدباقر طهرانی.

اعتمادالسلطنه، محمدحسن‌خان صنیع‌الدوله (1362). مطلع‌الشمس. تهران: نشر تاریخ و فرهنگ ایران زمین.

اعتمادالسلطنه، محمدحسن‌خان (1357). صدرالتواریخ. تصحیح محمد مشیری. تهران: انتشارات روزبهان، چاپ دوم.

اوبن، اوژن (1391). ایران امروز: سفرنامه و خاطرات اوژن اوبن (1907-1906). تهران: نشر علم.

اولیویه، آنتوان گیوم (1371). سفرنامه اولیویه. ترجمه محمدطاهر میرزا؛ به کوشش غلامرضا ورهرام. تهران: نشر اطلاعات.

پولاک، یاکوب ادوارد (بی‌‌تا). سفرنامه پپولاک (ایران و ایرانیان). ترجمه کیکاووس جهانداری. تهران: خوارزمی.

جهانگیر میرزا قاجار (1384). تاریخ نو. به سعی و اهتمام عباس اقبال. تهران: نشر علم.

جوادی آملی، عبدالله (1391). مفاتیح‌الحیات. قم: اسراء.

حائری، عبدالهادی (1360). تشیع و مشروطیت در ایران. تهران: امیرکبیر.

خوانساری، جمال (1342). کلثوم ننه. تهران: اقبال.

دوکوتزبوئه، موریس (1365). مسافرت به ایران. ترجمه محمد هدایت. تهران: انتشارات جاویدان.

دولوری، اوستاس؛ سلادن، دوگلاس (بی‌‌تا). ماه شب چهاردهم. ترجمه: علی‌‌اصغر امیرمغز. تهران: نشر
کتاب.

دیولافوا، ژن (1390). سفرنامه مادام دیولافوا: ایران و کلده. ترجمه علی محمد فره‌وشی. تهران: دنیای
کتاب.

رضاقلی، علی (1377). جامعه‌شناسی خودکامگی. تهران: نشر نی.

روزنامه وقایع اتفاقیه، 1267ق، شماره 252.

ژوبر، آمده (1347). مسافرت به ایران و ارمنستان. ترجمه محمود مصاحب. تهران: کتابفروشی چهر.

سپهر، لسان‌الملک (1377). ناسخ‌التواریخ. به اهتمام جمشید کیانفر. تهران: انتشارات‌ اساطیر، ج1-2.

سرنا، کارلا (1363). مردم و دیدنی‌های ایران. ترجمه غلامرضا سمیعی. تهران: نشر نو.

شفیعی کدکنی، محمدرضا (1390). با چراغ و آیینه. تهران: سخن.

شیخ‌الاسلامی، محمدجواد (1372). سیمای احمدشاه. تهران: گفتار.

صنایع، داود (1377). امیرکبیر، سنت و مدرنیته. پایان‌نامه کارشناسی ارشد. دانشگاه آزاد اسلامی، واحد تهران
مرکزی.

طباطبایی، سیدجواد (1393). نظریه حکومت قانون در ایران. تهران: انتشارات مینوی خرد.

طباطبایی، سیدجواد (1386). مکتب تبریز و مبانی تجددخواهی. تهران: ستوده.

عنایت، حمید (1358). سیری در اندیشه سیاسی عرب. تهران: انتشارات امیر کبیر، چاپ دوم.

فریزر، جیمز بیلی (1364). سفر زمستانی. ترجمه و حواشی منوچهر امیری. تهران: انتشارات توس.

فریزر، جیمز بیلی (1384). شاخه‌ی زرین. ترجمه کاظم فیروزمند. تهران: نشر آگاه.

کاسیرر، ارنست (1393). فلسفه صورت‌های سمبلیک. ترجمه یدالله موقن. تهران: هرمس.

محمود، محمود (1367). تاریخ روابط سیاسی ایران و انگلیس در قرن 19. تهران: اقبال، ج2.

مطهری، مرتضی (1389). مجموعه آثار شهید مطهری. تهران: انتشارات صدرا، ج24.

موریه، جیمز (1386). سفرنامه جیمز موریه. ترجمه ابوالقاسم سری. تهران: انتشارات سخن، ج2.

مومن‌الدوله (1380). خاطرات مومن‌الدوله. به کوشش سیروس سعدوندسان. تهران: زرین.

نجم‌آبادی، شیخ هادی (1362). تحریر و العقلا. تهران: زوار.

نجم‌آبادی، هادی بن مهدی (1378). تحریر العقلا: مجموعه تحریرات باقیه از مجدد علوم ربوبیه و رسوم اسلامیه. تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.

هدایت، مهدی‌قلی (1361). خاطرات و خطرات. تهران: زوار.