تبیین پیامدهای تغییر کاربری اراضی کشاورزی بر تحولات جمعیتی نواحی روستایی (مطالعۀ موردی: شهرستان ساری، استان مازندران)

مطالعات برنامه ریزی سکونتگاه های انسانی

مقاله 1، دوره 18، شماره 1 - شماره پیاپی 62، خرداد 1402، صفحه 1-16   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

نویسندگان

سیده فهیمه هاشمپور¹؛ نصرالله مولائی هشجین^{* 2}؛ محمدباسط قریشی³؛ بهمن رمضانی²

¹دانشجوی دکتری، گروه جغرافیا، واحد رشت، دانشگاه آزاد اسلامی، رشت، ایران

²استاد، گروه جغرافیا، واحد رشت، دانشگاه آزاد اسلامی، رشت، ایران

³استادیار، گروه جغرافیا، واحد رشت، دانشگاه آزاد اسلامی، رشت، ایران

چکیده

تغییرات کاربری اراضی کشاورزی در واقع به عنوان یکی از پدیده‌های نامطلوب و آشکار نشئت گرفته از زیاده خواهی‌های انسان به شمار می‌آید. یکی از مهمترین پیامدهای حادث شده از این تغییر نامطلوب، ایجاد بی نظمی در معیشت و درآمد ساکنان محلی و بروز تحرکات جمعیتی است. براین اساس هدف اصلی این پژوهش، بررسی پیامد تغییر کاربری اراضی کشاورزی بر تحولات جمعیتی نواحی روستایی شهرستان ساری است. روش انجام این تحقیق توصیفی- تحلیلی و از روش کتابخانه ای و پیمایشی جهت گردآوری اطلاعات استفاده شده است. جامعه آماری پژوهش 25 روستا که به روش نمونه‌گیری تصادفی طبقه‌بندی شده سهمیه‌ای تعیین و بر اساس فرمول کوکران 381 خانوار به عنوان حجم نمونه جهت توزیع پرسشنامه، تعیین گردیده است.
نتایج تحلیل‌های بدست آمده نشان داد که مساحت اراضی کشاورزی در طی 10سال اخیر به میزان 6 درصد کاهش یافته است این کاهش در میزان مساحت و تولیدات کشاورزی، روی تحرکات جمعیت روستاها تأثیر زیادی داشته بطوریکه روستاهای با فاصله نزدیک به شهر و دریا به دلیل برخورداری از امتیاز مجاورت و همزیستی با شهر به ویژه در ابعاد فرصتهای شغلی و بهره‌مندی از خدمات و زیرساختها، از مزیت ارزانی شرایط زندگی و به خصوص اجاره مسکن و یا حتی خرید زمین یا مسکن بهره‌مند بوده، زمینه‌ساز رشد جمعیت پذیری در این روستاها می‌شود، و در روستاهای دور از شهر به علت عدم دسترسی و شکل گیری مطلوب خدمات و امکانات، اما ارزش افزوده اراضی کشاورزی حاصل از تغییرات کاربری به روند تخلیه جمعیتی در این روستاها دامن زده است.

کلیدواژه‌ها

اراضی کشاورزی؛ تغییر کاربری؛ جمعیت؛ نواحی روستایی؛ شهرستان ساری

مراجع

براتی، علی‌اکبر؛ اسدی، علی؛ کلانتری، خلیل؛ آزادی، حسین و مأموریان، محسن. (1392). تحلیل آثار تغییر کاربری اراضی کشاورزی از دیدگاه کارشناسان سازمان امور اراضی کشاورزی در ایران. فصلنامه تحقیقات اقتصادی و توسعه کشاورزی ایران، 45(4)، 650-639.

پوراحمد، احمد؛ سیف‌الدینی، فرانک و پرنون، زیبا. (1390). بررسی اثر مهاجرت بر تغییر کاربری اراضی شهر اسلامشهر. نشریه آرمانشهر، 6(4)، 61-49.

دورودیان، حمیدرضا و دورودیان، عاطفه. (1396). پیامدهای اجتماعی و بوم‌شناختی تغییر بی‌رویه کاربری اراضی کشاورزی. دوفصلنامه مدیریت اراضی، 5(2)، 97-81

سازمان جهاد کشاورزی استان مازندران. (1375، 1385، 1393). آمارنامه کشاورزی.

سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی استان مازندران. (1396). واحد آمار و سرشماری.

سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی استان مازندران. (1396). واحد نقشه و GIS.

شنانی هویزه، سیده مائده و زارعی، حیدر. (1395). بررسی تغییرات کاربری اراضی طی دو دهه دوره زمانی (مطالعه موردی: حوزه آبخیز ابوالعباس). پژوهشنامه مدیریت حوزه آبخیز، 7(14)، 244-237.

صالحی، عسگر. (1392). پیامدهای تغییر کاربری اراضی کشاورزی بر روستاییان شهر اصفهان. رساله دکتری، دانشگاه اصفهان، دانشکده ادبیات و علوم انسانی.

عینالی، جمشید؛ چراغی، مهدی و عباسی، فریبا. (1398). تحلیل اثرات گردشگری خانه‌های دوم بر اقتصاد خانوارهای روستایی (مطالعه‌ی موردی: روستاهای دارای خانه دوم گردشگری، شهرستان ایجرود، استان زنجان). فصلنامه مطالعات برنامه‌ریزی سکونتگاه‌های انسانی، 14 (4)، 1165-1149.

قربانی، مهدی؛ مهرابی، علی‌اکبر؛ ثروتی، محمدرضا و نظری سامانی، علی‌اکبر. (1389). بررسی تغییرات جمعیتی و اثرگذاری­های آن بر تغییرات کاربری اراضی (مطالعه موردی: منطقه بالاطالقان). فصلنامه مرتع و آبخیزداری (منابع طبیعی ایران)، 63(1)، 88-75.

مرکز آمار ایران. (1375). سالنامه آماری استان مازندران.

مرکز آمار ایران. (1382). نتایج تفصیلی سرشماری عمومی کشاورزی.

مرکز آمار ایران. (1385). سالنامه آماری استان مازندران.

مرکز آمار ایران. (1393). نتایج تفصیلی سرشماری عمومی کشاورزی.

مرکز آمار ایران. (1395). سالنامه آماری استان مازندران.

مرکز آمار ایران. (93-1375). شناسنامه آبادی‌های شهرستان ساری.

مرکز آمار ایران. (93-1390). سالنامه آماری استان مازندران.

مرکز آمار ایران. (95-1375). نتایج تفصیلی سرشماری عمومی نفوس و مسکن شهرستان ساری.

مشیری، سیدرحیم و قماش‌پسند، محمدتقی. (1391). تحلیلی پیرامون اثرات و پیامدهای تغییر کاربری اراضی کشاورزی در روستاهای بخش مرکزی شهرستان لاهیجان در دهه اخیر، فصلنامه چشم‌انداز جغرافیایی (مطالعات انسانی)، 7(21)، 13-1.

مهدوی، مسعود و برنجکار، افسانه. (1393). خزش شهر و تغییر کاربری اراضی روستایی (مطالعه موردی: شهرستان بندر انزلی در 45 سال اخیر)، فصلنامه چشم‌انداز جغرافیایی در مطالعات انسانی، 9(27)، 17-1.

مولائی هشجین، نصراله. (1390). برنامه‌ریزی کاربری اراضی روستایی در ایران. سازمان شهرداری‌ها و دهیاری‌های کشور، پژوهشکده مدیریت شهری و روستایی.

میرفتح الهی، عسگر. (1376). تغییر کاربری اراضی کشاورزی کلاردشت و پیامدهای آن. پایان‌نامه کارشناسی ارشد، دانشکده جغرافیا دانشگاه شهید بهشتی.

Allahyari, M. S. (2013). Effective Factors on Agricultural Land Use Change in Guilan Province, Iran. Mediterranean Journal of Social Sciences, 4(11), 744-751.

Land Affairs Organization .(2009). Terms of Agrarian Reform. summarizes the determination and assignment of occupation of public lands.

Lopez, D., P., Mausel, E., Brondi´zio., & Moran, E. (2004). Change Detection Techniques. International Journal of Remote Sensing, 25(12), 2365-2407

Paquttes, S. & Domon, G. (2003). Changing rural ties, Changing Land Scaps: Exploring Social decomposition using a mulk scale approach. Journal of Rural Studies, 19(4), 15-20

Suwanwerakamtorn, R., & Chanthaluecha, C. (2012). Correlation analysis of factors influencing changes in land use in the lower Songkhram river basin, the Northeast of Thailand. The 33th Asian Conference on Remote Sensing, Pattaya, Thailand. http:// dx.doi.org /10.1146 /annurev. energy. 28. 050302.105459

Tyrakowski, K. (1986). The role of tourism in land utilization conflicts on the Spanish Mediterranean coast. Geo Journal,13,19-26.

Wang C., & Maclaren, V. (2012). Evaluation of economic and social impacts of the sloping land conversion program: A case study in Dunhua County, China. Forest Policy and Economics, 14(1), 50-57.