سنجش درجه توسعه یافتگی شهرستان‌های استان اردبیل با استفاده از روش موریس و تاکسونومی عددی

جغرافیا و مطالعات محیطی

دوره 9، شماره 33، اردیبهشت 1399، صفحه 7-20   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

نویسندگان

صیاد ایرانی هریس^{* 1}؛ اسماعیل قلی نژاد²؛ اسماعیل نجفی³

¹دانش آموخته دکترای جغرافیا و برنامه‌ریزی شهری، پژوهشگر گروه ژئوپلتیک، دانشگاه عالی دفاع ملی، تهران

²دانش آموخته کارشناسی ارشد جغرافیا و برنامه‌ریزی شهری، گروه جغرافیا، واحد علوم و تحقیقات، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران

³استادیار دانشکده علوم زمین گروه ژئومورفولوژی دانشگاه دامغان، دامغان، ایران

چکیده

مطالعه در مورد علل و عوامل تأثیرگذار توزیع غیرمنطقی امکانات برای از بین بردن و یا حداقل کاهش نابرابری‎های ناحیه‌ای امری ضروری و بسیار مهم است. روش پژوهش توصیفی- تحلیلی و بر پایه منابع کتابخانه‌ای - پیمایشی و با رویکرد کاربردی است. پژوهش حاضر با 59 شاخص در 4بخش بهداشتی و درمانی، اقتصادی، زیربنایی، آموزشی و فرهنگی با استفاده از دو روش موریس و تاکسونومی عددی به درجه‌‍‌بندی توسعه یافتگی شهرستان‌های استان اردبیل پرداخته شده است. نتایج این پژوهش نشان می‌دهد که عدم تعادل و ناهمگنی در بین شهرستان‌های استان وجود دارد به‌طوری‌که همه‌ شهرستان‌ها در شاخص تلفیقی موریس در2 سطح نیمه برخوردار و محروم قرار گرفته‌اند و اردبیل رتبه اول را به خود اختصاص داده است و سرعین تنها شهرستان محروم استان بوده است در شاخص تلفیقی تاکسونومی نیز شهرستان‌ها در3سطح برخوردار، نیمه برخوردار و محروم قرار گرفته‌اند در این روش نیز اردبیل در بین شهرستان‌های برخوردار رتبه‌ی اول را کسب کرده است و نیر تنها شهرستان محروم استان بوده است. لذا این تفاوت نه تنها در بین شهرستان‌های استان زیاد است بلکه اختلاف قابل ملاحظه‌ای با دیگر مناطق کشور دارد که لزوم توجه جدی و برنامه‌ریزی‌های هدفمند و منطبق بر قابلیت‌های استان را درجهت توسعه متوازن و یکپارچه را می‌طلبد.

کلیدواژه‌ها

درجه توسعه یافتگی؛ روش موریس؛ روش تاکسونومی؛ شهرستان های اردبیل

مراجع

بختیاری، صادق، دهقانی زاده، مجید، حسین پور، سیدمجتبی (1385)، بررسی جایگاه استان‌های کشور از منظر شاخص توسعه انسانی، مجله دانش و توسعه، شماره 19 ، صص11-39

بدری، علی، اکبریان رونیزی سعیدرضا، جواهری، حسن(1389)، تعیین سطوح توسعه‌یافتگی نواحی روستایی شهرستان کامیاران، فصلنامه تحقیقات جغرافیایی، شماره82.

بید آبادی، بیژن(1362)، آنالیز تاکسونومی عددی و کاربرد آن در طبقه‌بندی شهرستان‌ها و ایجاد شاخص‌های توسعه جهت برنامه‌ریزی منطقه‌ای، سازمان برنامه و بودجه استان مرکزی.

پاپلی یزدی محمدحسین، رجبی سناجردی، حسین، نظریه‌های شهر و پیرامون، انتشارات سمت، 1390

تقوایی، مسعود، بهاری، عیسی(1391) سطح بندی و سنجش درجه توسعه‌یافتگی شهرستان‌های استان مازندران با استفاده از مدل تحلیل عاملی و تحلیل خوشه‌ای، جغرافیا و برنامه ریزی محیطی، شماره 4، زمستان 1391.

توکلی نیا، جمیله و شالی محمد(1390)، نابرابری‌های ناحیه‌ای در ایران، فصل نامه آمایش محیط.

رضوانی، محمدرضا(1383)، تحلیل تفاوت‌های مکانی در توسعه نواحی روستایی استان زنجان.

تودارو، مایکل (1370)، توسعه اقتصادی در جهان سوم، ترجمه غلامعلی فرجادی، تهران: سازمان برنامه و بودجه.

خاکپور، براتعلی، باوان پوری، علیرضا(1388)، بررسی و تحلیل نابرابری در سطح توسعه یافتگی مناطق شهر مشهد، مجله دانش و توسعه.

دهقانی، علی(1373)، تعیین درجه توسعه یافتگی شهرستان‌های استان آذربایجان شرقی؛ پایان‌نامه کارشناسی ارشد اقتصاد، دانشگاه شهید بهشتی تهران.

رضوانی، محمدرضا(1383)، تحلیل تفاوت‌های مکانی در توسعه نواحی روستایی استان زنجان.

زالی، نادر (1379)، سطح بندی توسعه، نمونه موردی استان آذربایجان شرقی، پایان نامه کارشناسی ارشد، دانشکده هنر و معماری، گروه شهرسازی، دانشگاه شیراز.

صادقی‌فر، جمیل، سیدین، سیدحسام، انجم شعاع، مینا، رجبی و اسوکلایی، قاسم، موسوی، سیدمیثم، آرمون، بهرام (1393) تعیین درجه توسعه یافتگی شهرستان‌های استان بوشهر از نظر شاخص‌های بهداشتی درمانی با استفاده از روش تاکسونومی عددی، مجله علوم پزشکی رازی، دوره 21 ، شماره 118 .

شاهنوشی ناصر، گلریز ضیایی زهرا، باقری حمیدرضا(1385)، رتبه بندی نواحی شهر مشهد بر اساس شاخص‌های توسعه شهری، مجموعه مقالات کنفرانس برنامه ریزی ومدیریت شهری.

شیخ الاسلامی، علیرضا، یراوندزاده، مریم(1388)،  مطالعه تطبیقی و سنجش درجه توسعه یافتگی استان لرستان، فصل نامه چشم انداز جغرافیایی زاگرس، سال اول، شماره .1

فطرس، محمد حسن، بهشتی‌فر(1388)، محمود، مقایسه درجه توسعه‌یافتگی بخش کشاورزی استان‌های کشور در دو مقطع 1372 و 1382، اقتصادکشاورزی و توسعه.

قدیر معصوم، مجتبی، حبیبی،کیومرث(1383)، عنوان سنجش و تحلیل سطوح توسعه یافتگی شهرها و شهرستان‎های استان گلستان؛ نامه علوم اجتماعی؛

قنبری هفت چشمه، ابوالفضل، حسین‌زاده دلیر، کریم(1384)، تعیین درجه توسعه یافتگی شهرستان‌های استان آذربایجان شرقی (1375)، مجله جغرافیا وتوسعه ناحیه‌ای.

گلدین، یان و ال، آلن وبنترز (1379)، اقتصاد توسعه پایدار، ترجمه عبدالرضا رکن‌الدین افتخاری و غلام رضا آزاد ارمکی، شرکت چاپ و نشر بازرگانی؛ تهران.

گولت، دنیس ( 1374)، توسعه: آفریننده و مخرب ارزش‌ها. ترجمه غلامعلی فرجادی  برنامه و توسعه

کلانتری، خلیل(1392)، برنامه ریزی وتوسعه منطقه‌ای (تئوریها و تکنیکها)، انتشارات خوشبین.

لطیفی غلامرضا، نگاهی بهتعدادی از تئوری‌های مکانی در برنامه ریزی منطقه‌ای، کتاب ماه علوم اجتماعی، 1388

مرصوصی حکمت نیا، پور محمدی، حسین نظم فر(1389)، تحلیل استراتژی‌های توسعه اذربایجان شرقی، مجله جغرافیا و برنامه ریزی منطقه‌ای.

محمودی، اصغر، زیاری، یوسف علی(1393)، بررسی و ارزیابی توسعه یافتگی با استفاده از روش تاکسونومی عددی در شهرهای مرزی استان آذربایجان غربی، فصلنامه مدیریت، سال یازدهم، شماره 34، صص 48-35.

موسوی، میر نجف و حسن حکمت نیا ( 1384)، تحلیل عاملی و تلفیق شاخص‌ها در تعیین عوامل مؤثّر بر توسعه انسانی نواحی ایران، مجلة جغرافیا و توسعه، شماره6، صص 69-55.

نسترن، مهین، گنجعلی زاده، بهناز، تحلیل درجه توسعه یافتگی شهرستان‌های استان آذربایجان شرقی با استفاده از روش تحلیل عاملی و تحلیل خوشه‌ای، فصلنامه ساخت شهر، 1388

یاسوری مجید (1388)، بررسی وضعیت نابرابری منطقه‌ای در استان خراسان رضوی، مجله جغرافیا و توسعه ناحیه‌ای دوره 7، شماره12، صص223-201.

Bhatia, V.K. & S.C. Rai (2004), Evaluation of socio-economic development in small areas, New Dehli.

Dai، Qian,Yang، jiaqi(2013), Input-output analysis on the contribution of logistics park construction to Regional Economic development، social and Behavioral sciences. Dreze, J. & A. Sen (1995), India: economic development and social opportunity, Oxford University Press.

Dadashpoor H, Alizadeh B, Madani B.(2011), Examining and analyzing the development trends and  spatial inequalities in the counties of the West Azerbaijan. Scie; 1(53):173-207.

Escobar, A. 1995. Encountering Development: the Making and Unmaking of the Third World, Princeton a new Jersey: Princeton University Press.

Hadder, R. (2000). Development  Geography. London & New York: Routledge.

Klantari khalil identification of backward region in iran geographical research quarterly mashhad in iran 1998 No48

Mansouri, Sales, Mohammad, 1996, Evaluation of Developing of Tehran's Cities, M.A. Testimony of EcoNmy, Shahid Beheshty University, Tehran

Mohammadi J, Abdoli A, Fathi Biranvand M. The review of development level in counties of Lorestan province with emphasis on sanitarian and educational sectors. J Geo App Res. 2012; (25):127-50

PBOUNDP (1999), Human development report of the Islamic Republic of Iran,Plan and Budget Organization of the Government of Iran and the United Nation, Tehran.

United Nations. (2006). social justice in an open world. The Role of the united nations.