بررسی وضعیت زیست محیطی گردشگری شهری با استفاده از روش جای پای اکولوژیک (مورد مطالعه : شهر رشت)

مطالعات برنامه ریزی سکونتگاه های انسانی

مقاله 9، دوره 17، شماره 1 - شماره پیاپی 58، خرداد 1401، صفحه 119-130   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): DOI:10.17170/kobra-202110144904

نویسندگان

طیبه قائمی راد¹؛ حسین حاتمی نژاد^{* 2}؛ کرامت اله زیاری³؛ احمد پوراحمد³

¹دانشجوی دکتری جغرافیا و برنامه ریزی شهری، دانشکده جغرافیا، دانشگاه تهران، تهران، ایران

²دانشیار جغرافیا و برنامه ریزی شهری، دانشکده جغرافیا، دانشگاه تهران، تهران، ایران

³استاد جغرافیا و برنامه ریزی شهری، دانشکده جغرافیا، دانشگاه تهران، تهران، ایران

چکیده

شهرها به دلیل دارا بودن جاذبه های طبیعی، فرهنگی و انسان ساخت همواره به عنوان مقاصد گردشگری مورد توجه بوده اند. گردشگری نیز مانند هر فعالیت دیگری دارای آثار و پیامدهای متعدد بر فضای بوم شناختی شهرها است. شهر رشت به علت موقعیت کانونی خود و برخورداری از جاذبه های طبیعی، فرهنگی و انسان ساخت سالانه پذیرای گردشگران بسیاری است. هدف این پژوهش بررسی وضعیت فضای بوم شناختی شهر رشت در روند گردشگری است و پاسخ به این پرسش که آیا این فضا توان پاسخ گویی به نیازهای فعلی گردشگری شهری را دارد یا خیر؟ پژوهش بر پایه روش توصیفی-تحلیلی و استفاده از مدل جای پای اکولوژیک انجام پذیرفت. جامعه آماری پژوهش تعداد گردشگران شهر رشت در نظر گرفته شد از این رو 384 پرسشنامه بر اساس مدل کوکران از طریق دو روش نمونه گیری منظم و اتفاقی بین گردشگران توزیع گردید. در نهایت جای پای اکولوژیک گردشگری 908224 هکتار محاسبه گردید که با توجه به مساحت 13600 هکتاری شهر رشت می توان میزان فشار وارده بر فضای زیست محیطی شهر را مشاهده نمود. از این رو برنامه ریزی برای حفظ محیط زیست شهر در کنار توجه به گردشگری امری حیاتی محسوب می شود.

کلیدواژه‌ها

وضعیت زیست محیطی؛ گردشگری شهری؛ جای پای اکولوژیک؛ شهر رشت

مراجع

اداره کل منابع طبیعی استان گیلان. (1395). نقشه­های 1:25000استان گیلان و شهرستان رشت.

آقازاده، فرهنگ علی؛ قدیمی حرفه، فاطمه و بابایی همتی، روشن. (1393). اهمیت گردشگری پایدار شهری با استفاده از مدل SOAR مطالعه موردی: شهر رشت. کنگره بین المللی پایداری درمعماری و شهرسازی -شهر مصدر، کانون ملی معماری ایران دوبی، 15-1.

اکبری، صادق. (1391). سالنامه آماری استان گیلان سال1390. رشت: معاونت برنامه­ریزی و اشتغال استانداری گیلان.

انوری آریا، مینا و نساج، مینا. (1386). بررسی و تبیین نقش صنعت جهانگردی در فضاهای شهری. همایش منطقه­ای جغرافیا، گردشگری و توسعه پایدار، اسلامشهر.

بوتکین، دانیل و کلر، ادوارد. (1378). شناخت محیط زیست، زمین سیاره­ی زنده. ترجمه: عبدالحسین وهاب زاده. تهران: موزه طبیعت و حیات وحش ایران.

حاتمی نژاد، حسین و عیوضلو، داود. (1395). توسعه گردشگری در ایران. تهران: انتشارات مهکامه.

حافظ نیا، محمدرضا. (1389). مقدمه­ای بر روش تحقیق در علوم انسانی. تهران: انتشارات سمت.

حبیبی، کیومرث؛ رحیمی کاکه جوب، آرمان و عبدی، محمد. (1394). ارزیابی پایداری گردشگری در اماکن تاریخی-فرهنگی با استفاده از مدل جای پای بوم شناختی (مطالعه موردی: خانه کرد، شهر سنندج). گردشگری شهری، 2(2)، 120-105.

حبیبی، کیومرث و صفدر نژاد، سید مجتبی. (1394). برنامه­ریزی راهبردی گردشگری شهری و اوقات فراغت پایدار. تهران: انتشارات انتخاب.

حسنی مهر، سیده صدیقه و تبری، الهه. (1390). پژوهشی در فضای گردشگری شهر انزلی با تاکید بر بازاریابی گردشگری. مجله مطالعات برنامه­ریزی سکونتگاه های انسانی، 6(17)، 128-116.

حسینی، سیدعلی؛ مبرهن قاسم آبادی، فاطمه؛ خوشدلان، مژگان و مهری، آزاده. (1395). تحلیل راهبردی شاخص­های گردشگری (مطالعه موردی: شهر چابکسر، استان گیلان). مجله مطالعات برنامه­ریزی سکونتگاه­های انسانی، 11(36)، 147-129.

دوست، جیل­و­بویسن، مارک. (1396). ساخت محله سبز. ترجمه: حسین حاتمی­نژاد، مصطفی­حیدری­مقدم، طیبه قائمی­راد، تهران: انتشارات آراد.

رضوانی، علی اصغر. (1386). جغرافیا و صنعت توریسم.  تهران: انتشارات دانشگاه پیام نور.

ساسانپور، فرزانه. (1390). مبانی پایداری توسعه کلانشهرها با تاکید برکلانشهر تهران. تهران: انتشارات­مرکزمطالعات و­برنامه­ریزی شهر تهران.

سقایی، مهدی. (1385). تفکیک فضایی گردشگری درکلانشهرها (مطالعه موردی: کلانشهر مشهد)، کنگره جغرافیدانان جهان اسلام. اصفهان.

شکور، علی؛ قریشی، محمد باسط؛ لشکری، مریم و جعفری، مهتاب. (1390). ارزیابی و سنجش چگونگی پایداری گردشگری در بهشت گمشده بوان ممسنی با استفاده از مدل رد پای اکولوژیک. فصلنامه نگرش­های نو در جغرافیای انسانی، 3(3)، 67-57.

شهانواز، سارا. (1391). بررسی پایداری توسعه منطقه شهری رشت با استفاده از روش جای پای اکولوژیک. پایان نامه کارشناسی ارشد رشته برنامه­ریزی توسعه منطقه ای. دانشکده علوم اجتماعی. دانشگاه علامه طباطبایی. تهران.

قرخلو، مهدی؛ حاتمی نژاد، حسین؛ باغوند، اکبر و یلوه، مصطفی. (1392). ارزیابی پایداری توسعه ی شهری با روش جای پای اکولوژیکی (نمونه ی موردی: شهر کرمانشاه). پژوهش­های جغرافیای انسانی، 45(2)، 120-105.

کمالی مهاجر، مرضیه و فراهانی، بنفشه. (1391). فرهنگ زیست محیطی راهکاری جهت توسعه گردشگری پایدار(ص1-13). اولین همایش ملی گردشگری و طبیعت گردی ایران زمین، دانشگاه آزاد اسلامی واحد همدان شرکت هم اندیشان محیط زیست فردا.

لطفی، صدیقه و میرابوطالبی، سید معصومه. (1391). سنجش رابطه توسعه گردشگری و محیط زیست پایدار با کاربست مدل AHP در شمال ایران (نمونه موردی: شهرستان رامسر). مجله مطالعات برنامه­ریزی سکونتگاه­های انسانی، 7(19)، 24-12.

مافی، عزت الله و سقایی، مهدی. (1388). کاربرد مدل MS-SWOT در تحلیل مدیریت گردشگری شهری، نمونه موردی کلانشهر مشهد. فصلنامه جغرافیا و توسعه، 4(14)، 50-27.

مرکز مطالعات تکنولوژی دانشگاه صنعتی شریف. (1391). گروه مطالعات مالی و سرمایه گذاری، برنامه عملیاتی شهرداری رشت(1396-1392).

هاگان، سوزانا. (1396).   شهرسازی اکولوژیک. ترجمه: : حسین حاتمی­نژاد، طیبه قائمی­راد، مصطفی حیدری مقدم، تهران: انتشارات آراد.

وزارت مسکن و شهرسازی. (1386). طرح جامع شهر رشت. سازمان مسکن و شهرسازی استان گیلان.

Castellani, V., & Sala, S. (2008). Ecological footprint: a way to assess the impact of tourists’ choices at the local scale. WIT Transactions on Ecology and the Environment, 115, 197-206.

Castellani, V., & Sala, S. (2012). Ecological Footprint and Life Cycle Assessment in the sustainability assessment of tourism activities. Ecological Indicators, 16, 135–147.

Doucette J., & Boysen M. (2015). Greening Your Community Strategies for Engaged Citizens. First edition. USA, Canada: International Self-Counsel Press Ltd.

Ewing, B., Moore, D., Goldfinger, S., Oursler, A., Reed, A., & Wackernagel, M. (2010). Ecological footprint atlas. Oakland, California, United States of America: Global Footprint Network.

Global Footprint Network. (2017). Working Guidebook to the National Footprint Accounts.

Huiqina, L., & Linchunb, H. (2011). Evaluation on Sustainable Development of Scenic Zone Based on Tourism Ecological Footprint: Case Study of Yellow Crane Tower in Hubei Province, China. Energy Procedia, 5, 145-151.

Hunter, C. (2002). Sustainable tourism and the touristic ecological footprint. Environment. Development and sustainability, 4, 7–20.

sdb.mpogl.ir

Tiana, M., Gaoa, J., Zhengb, Z., & Yanga, Z. (2010). The Study on the ecological footprint of rural solid waste disposal-example in Yuhong District of Shenyang, The 7th International Conference on Waste Management and Technology, Procedia Environmental Sciences, 16, 95–101.

Wackernagel, M. (2009). The ecological footprint the underlying science, Beyond GDP, Bruxelles, April 2, 59.

Wackernagel, M. 1994. Ecological footprint and appropriated carrying capacity: a tool for planning toward sustainability, a thesis submitted in partial fulfillment of the requirements for the degree of doctor of philosophy, university of British Colombia, Canada.

Zhiying, G., & Cuiyan, L. (2011). Empirical Analysis on Ecological Footprint of Household Consumption in China. Elsevier Ltd Energy Procedia, 5, 2387-2391.