درون‌مایه‌‌های روان‌شناختی در کتاب خاطرات «دا»

پژوهش های نقد ادبی و سبک شناسی

دوره 11، شماره 3 - شماره پیاپی 41، آبان 1399، صفحه 53-74   

نوع مقاله: پژوهشی

نویسندگان

زهرا اسدی مافی¹؛ عبدالحسین فرزاد^{* 2}؛ رقیه صدرایی³؛ امیر اسماعیل آذر⁴

¹دانشجوی دکتری گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد علوم و تحقیقات تهران، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران.

²دانشیار گروه زبان و ادبیات فارسی، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، تهران، ایران. (نویسنده مسؤول).

³استادیار گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد علوم و تحقیقات تهران، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران

⁴دانشیار گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد علوم و تحقیقات تهران، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران

چکیده

کتاب‌‌های خاطرات دفاع مقدس ازجمله آثار ادبی در حوزه جنگ به شمار می‌‌روند که به دلیل بازتاب عوامل و عناصر مربوط به جنگ تحمیلی از جهات مختلف قابل نقد و تحلیل هستند. در این پژوهش با استفاده از روش تحلیل محتوای کیفی و اتخاذ رویکرد پژوهشی نظریه فروید به نقد و تحلیل درون‌مایه‌‌های روان‌شناختی در کتاب خاطرات دا می‌‌پردازیم. مسأله ترس، اضطراب و مکانیسم‌‌های دفاعی ازجمله درون‌مایه‌‌های روان‌شناختی هستند که می‌‌توان به نقد و تحلیل آن‌ها در کتاب دا پرداخت. برخی از اشخاص کتاب دا ازجمله زهرا، دا، لیلا و حبیب برای رهایی از استرس و کاهش فشارهای روحی ـ روانی ناشی از جنگ از آن‌ها استفاده می‌‌کنند تا بدین طریق بتوانند به آرامش درونی و روحی دست یابند. پس از یاری‌گرفتن از منابع گوناگون تخصصی در حوزه نقد روان‌شناختی، یافته‌های پژوهش حاکی از آن است که به دلیل فضای جنگ و برهم خوردن تعادل اجتماعی، فرهنگی و اقتصادی زندگی شخصیت‌‌های کتاب دا، شاهد تحول درون‌مایه‌های روان‌شناختی هستیم. زهرا (شخصیت اصلی کتاب دا) از انواع مکانیسم‌‌های دفاعی ازجمله سرکوب (واپس‌‌زنی و نوستالژی)، جابجایی، فرافکنی و همانندسازی جهت بهبود روحیه خود در مناطق جنگی استفاده کرده است. دیگر اشخاص نیز از مکانیسم دفاعی جابجایی بیشترین استفاده را کرده‌‌اند که مهم‌ترین نمود آن در فحاشی به دشمن مطرح شده است.

کلیدواژه‌ها

کتاب دا؛ نقد روان‌شناختی؛ ترس؛ اضطراب؛ مکانیسم دفاعی؛ درون‌مایه

مراجع