تحلیل اسطوره‌شناختی گوهر زرتشت بر پایۀ داستان تولد او در دینکرد هفتم و گزیده‌های زادسپرم

ادبیات عرفانی و اسطوره شناختی

دوره 16، شماره 61، دی 1399، صفحه 223-250   

نوع مقاله: علمی پژوهشی

نویسنده

سامان قاسمی فیروزآبادی^*

استادیار ایران‌شناسی دانشکده علوم انسانی میبد

چکیده

در دینکرد هفتم و گزیده‌های زادسپرم، داستان‌هایی افسانه‌وار از تولد زرتشت، پیامبر ایرانی، نقل شده است. در هر دو این داستان‌ها، نقش مهم و اساسی در پذیرش و انتقال فرّه پیامبری، بیش‌ از پدر، برعهدة مادر زرتشت است. پژوهش حاضر برای تحلیل این نقش، مبتنی بر این پیش‌فر‌ض‌ها است: در اندیشۀ ایرانی، خویشکاری هرکس معلول گوهر وجودی او است؛ همچنین در اندیشۀ پیش از زرتشتی ایران، عمل قهرمانی در شکست تاریکی و راندن او از کیهان اهورایی، ویژۀ گوهر پهلوانی است. زرتشت، اسطورۀ جدیدی به نام مرد پرهیزگار را می‌سازد که از گوهر موبدی است؛ اما کارکرد قهرمان را در راندن و شکست تاریکی بر عهده دارد. پژوهش حاضر با روش تحلیلی ـ اسطوره‌شناختی، درصدد نشان دادن اسطورة قهرمان، یکی از مبانی فرهنگ ایران باستان، با تأکید بر گوهر پهلوانی است. با بررسی داستان تولد زرتشت در دینکرد هفتم و گزیده‌های زادسپرم به این نتیجه می‌رسیم که گوهر پهلوانی، چنان در اندیشۀ ایرانی ریشه دارد که زرتشتیان به رغم آموزه‌های پیامبر خویش، آن را برای زرتشت نیز در نظر گرفته‌اند تا نقش او را در راندن اهریمن از کیهان اهورایی باورپذیرتر سازند. گوهر پهلوانی که یک گوهر دوگانه و حاصل ترکیب نور و تاریکی است، در ذات اشو زرتشت با ترکیب گوهر اهورامزدا و دوغدو، مادر زرتشت، تأمین می‌شود.
 

کلیدواژه‌ها

اسطورة قهرمان؛ زرتشت؛ گوهر پهلوانی؛ مرد پرهیزگار؛ مؤنث تاریک

مراجع

آموزگار، ژاله و تفضلی، احمد. 1394. اسطورۀ زندگی زرتشت. تهران: چشمه.

بار، کای. 1389. دیانت زرتشتی. کای بار، آسموسن، مری بویس. ترجمۀ فریدون وهمن. تهران: ثالث.

بندهش. 1385. فرنبغ‌دادگی. گزارندة مهرداد بهار. تهران: توس.

بنونیست، امیل. 1386. دین ایرانی بر پایة متنهای معتبر یونانی. ترجمۀ بهمن سرکاراتی. تهران: قطره.

دوشن‌گیمن، ژاک. 1393. زرتشت و جهان غرب. مترجم مسعود رجب‌نیا. تهران: هیرمند.

دومزیل، ژرژ. 1383. سرنوشت جنگجو. ترجمه از انگلیسی به فارسی از مهدی باقی. شیرین مختاریان. تهران: قصه.

دینکرد هفتم. 1389. [ تدوین‌کنندگان پیشین آذر‌فرنبغ پسر فرخزاد ، آذر‌باد پسر امید]؛ تصحیح متن، آوانویسی، نگارش فارسی، واژه‌نامه و یادداشت‌ها از محمدتقی راشدمحصل. تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.

رادفر، ابوالقاسم و سامان قاسمی فیروزآبادی. 1391. «بررسی تطبیقی رستم و سهراب با ایزد باد». کهن‌نامۀ ادب پارسی. س3. ش1. صص88ـ67.

روایت پهلوی. 1367. ترجمة مهشید میرفخرایی. تهران: مؤسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگی.

زادسپرم. 1385. وزیدگی‌های زادسپرم. نگارش فارسی، آوانویسی، یادداشتها، واژه‌نامه، تصحیح متن از محمدتقی راشدمحصّل. تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.

زند بهمن‌یسن. 1385‌. تصحیح متن، آوانویسی، برگردان فارسی و یاداشت‌ها از محمدتقیراشد محصل. ویراست2. تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.

زنر، رابرت چارلز. 1387. زروان یا معمای زرتشتی‌گری. ترجمۀ تیمور قادری. تهران: امیرکبیر.

ستاری، جلال. 1380. اسطوره و حماسه در اندیشۀ ژرژ دومزیل. تهران: مرکز.

سرکاراتی، بهمن. 1378. سایه‌های شکار شده: گزیدۀ مقالات فارسی. تهران: قطره.

شایگان، داریوش. 1391. بینش اساطیری. تهران: اساطیر.

شکیبی ممتاز، نسرین و مریم حسینی. 1392. «طبقه‌بندی انواع خویشکاری تولد قهرمان در اسطوره‌ها، افسانه‌ها، داستان‌های عامیانه و قصه‌های پریان». دوفصلنامة فرهنگ و ادبیات عامه. س1. ش1. صص170ـ143.

فردوسی، ابوالقاسم. 1389. شاهنامه. به کوشش جلال خالقی مطلق. ج4و1،2. تهران: مرکز دایرة‌المعارف بزرگ اسلامی.

فکوهی، ناصر. 1394. گفت‌وگو با جلال ستاری. تهران: مرکز.

کاسیرر، ارنست. 1387. فلسفة صورتهای سمبلیک، جلد دوم اندیشۀ اسطوره‌ای. ترجمۀ یدالله موقن. تهران: هرمس.

گات‌ها. قدیمی‌ترین قسمت اوستا. 1377. تألیف و ترجمۀ ابراهیم پورداود؛ به انضمام ترجمۀ انگلیسی دین‌شاه جی‌جی باهای ایرانی. تهران: اساطیر.

نمیرانیان، کتایون. 1382. «بن‌مایه‌های اساطیری تولد زرتشت». کتاب ماه هنر. ش55و56. صص146ـ142

یشت‌ها. 1385. تفسیر و تألیف ابراهیم پورداوود. تهران اساطیر.