سنخ شناسی فضاهای ناامن شهری از نگاه زنان (مطالعه موردی: زنان 45-15 سال شهر جاسک)

مطالعات جامعه شناختی شهری

مقاله 5، دوره 10، شماره 35، شهریور 1399، صفحه 117-148   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

نویسندگان

محمدرضا حسینی^{* 1}؛ نرگس خوش کلام²

¹استادیار گروه علوم اجتماعی دانشگاه آیت الله بروجردی(ره)، (نویسنده مسؤول)

²کارشناس ارشد جامعه شناسی دانشگاه آیت الله بروجردی

چکیده

زنان نیمی از شهروندان هر جامعه و مشارکت اجتماعی آنان نقش بسزایی در توسعه جامعه دارد. در عین حال گاهی احساس ناامنی زنان در برخی فضاهای شهری، مانع از حضور اجتماعی آنان می­گردد. بر همین اساس پژوهش کیفی حاضر با هدف بررسی فضاهای ناامن شهری از دیدگاه زنان صورت گرفته است که جامعه مورد مطالعه آن زنان 45-15 سال شهر جاسک بوده و تعداد 22 نفر نمونه به روش هدفمند انتخاب شده­اند. ابزارهای گردآوری داده عبارت بودند از: مصاحبه عمیق، مشاهده مشارکتی و نقشه شهر که به منظور علامت­گذاری فضاهای امن و ناامن شهری توسط افراد مورد مطالعه استفاده شده است. در نهایت داده­ها به صورت متن پیاده­سازی شده و به روش تحلیل تماتیک، تحلیل شده­اند. نتایج تحقیق نشان می­دهد که فضاهای ناامن شهری از نظر زنان شامل دو مقوله اصلی می­باشد: 1)فضای ناامن اجتماعی(فضای خلوت، فضای جُرم­خیز، فضای بزهکارانه، فضای بیگانه اجتماعی، فضای مردانه، فضای غالباً موتورسوار و فضای ناامن برساخته اجتماعی) و 2)فضای ناامن کالبدی(فضای تودرتو، فضای تاریک، فضای کاربری مردانه، فضای تک کاربری، فضای حاشیه شهر، فضای غالباً مسکونی، فضای فاقد دسترسی به حمل­ونقل عمومی، فضای بیگانه کالبدی، فضای فرسوده وفضای آلوده). بنابراین به منظور تشویق زنان برای حضور در فضاهای عمومی شهری نه تنها برقراری «امنیت» در این فضاها اهمیت دارد بلکه آنچه مهم­تر است، ایجاد «احساس امنیت» در زنان می­باشد چرا که صرفاً برقراری امنیت، موجب ایجاد احساس امنیت در زنان نمی­گردد بلکه مستلزم توجه موازی به امنیت اجتماعی و امنیت کالبدی است.

کلیدواژه‌ها

فضای ناامن شهری؛ زنان؛ تحلیل تماتیک؛ بندرجاسک

مراجع

- احمدآبادی، زهره؛ صالحی، مریم؛ احمدآبادی، علی؛ (1387). رابطه مکان و جرم(مطالعه آسیب‌شناسی گیم‌نت‌های شهر تهران). رفاه اجتماعی. سال هفتم. شماره27. 276-253.

- احمدی، حبیب؛ (1398). جامعه­شناسی انحرافات. تهران: سمت.

- احمدی، یعقوب؛ اسمعیلی، عطاء؛ (1389). سنجش احساس امنیت زنان مبتنی بر عوامل چندبعدی و میان­رشته­ای در شهر مشهد. جامعه­شناسی کاربردی. سال بیست­ویکم. شماره 2. 190-169.

- اخوان، آرمین؛ صالحی، اسماعیل؛ (1389). رویکرد جلوگیری از جرایم از طریق طراحی محیطی(CPTED) رویکردی مؤثر در کاهش جرم در محیط­های شهری. ماهنامه راه و ساختمان. سال هشتم. شماره69.

- استراوس، اَنسِلم؛ کربین، جولیت؛ (1398). مبانی پژوهش کیفی(فنون و مراحل تولید نظریه زمینه­ای). ترجمه: ابراهیم افشار، تهران: نی.

- ایمان، محمدتقی؛ (1390). مبنای پارادایمی روش­های تحقیق کّمی و کیفی در علوم انسانی. قم: انتشارات حوزه و دانشگاه.

- بازوندی، فرشاد؛ شهبازی، مهرداد؛ (1393). نقش سرزندگی در ایجاد تصویر ذهنی شهروندان و میزان بهره­گیری از فضای شهری (مطالعه موردی: پیاده­راه خیابان سپهسالار تهران). پژوهش­های منظر شهر. سال اول. شماره1. 43-33.

- بمانیان، محمدرضا؛ رفیعیان، مجتبی؛ ضابطیان، الهام؛ (1388). سنجش عوامل مؤثر بر ارتقای امنیت زنان در محیط­های شهری (مطالعه موردی: محدوده اطراف شهر تهران). زن در توسعه و سیاست. شماره 26.

- پاکزاد، جهانشاه. (1393). سیر اندیشه­ها در شهرسازی(از فضا تا مکان). جلد سوم. تهران: آرمانشهر.

- پاکزاد، جهانشاه؛ (1394). سیر اندیشه­ها در شهرسازی(از کمیت تا کیفیت). جلد دوم. تهران: آرمانشهر.

- پاکزاد، جهانشاه؛ (1397). مبانی نظری و فرآیند طراحی شهری. تهران: شهیدی.

- تازیکی، طلعت؛ (1393). عوامل مؤثر بر افزایش احساس امنیت زنان در پارک­های شهر (مطالعه موردی: زنان 50-15 سال شهر بجنورد). دانش انتظامی خراسان شمالی. سال اول، شماره 1.

- تقوایی، علی­اکبر؛ رفیعیان، مجتبی؛ رضوان، علی؛ (1390). تحلیل رابطه بین مؤلفه­های کاربری زمین با کاهش جرایم و ناامنی شهری (مطالعه موردی: منطقه 17 شهر تهران). پژوهش­های جغرافیایی. شماره 77. 38-19.

- جیسون، سوزان؛ ویلسون، پل.آر.؛ (1387). طراحی محیطی جرم­ستیز: پیشگیری از جرم از طریق طراحی محیطی. ترجمه: محسن کلانتری و ابوذر سلامی­بیرامی. تهران: دفتر تحقیقات کاربردی پلیس پیشگیری ناجا.

- چپمن، دیوید؛ (1386). آفرینش محلات و مکان­ها در محیط انسان­ساخت. ترجمه: شهرزاد فریادی و منوچهر طبیبیان. تهران: دانشگاه تهران.

- حقیقت، محمود؛ میرابوالقاسمی بهابادی، سید محمود. (1396). امنیت و حقوق شهروندی زنان در فضاهای شهری با رویکرد CPTED، مورد خیابان و پیاده­راه. پژوهش­های مکانی-فضایی. سال اول. شماره 2.

- داودپور، زهره؛ نیک­نیا، ملیحه؛ (1390). بهسازی و نوسازی بافت­های فرسوده شهری راهبردی به سوی دستیابی به ابعاد کالبدی توسعه پایدار شهری. آمایش محیط. شماره 15.

- رحیمی، لیلا؛ پیربابایی، محمدتقی؛ (1392). نقش سازمان­دهی فضایی و ادراکی خیابان در احساس امنیت عابرین (مطالعه موردی: شهر تبریز). هویت شهر. دوره هفتم. شماره 16.

- رحیمی، لیلا؛ صبوری، صابر. (1397). امنیت زنان در فضاهای عمومی شهری و بررسی عوامل فیزیکی مؤثر بر آن (نمونه موردی: پارک ائل گلی تبریز). مطالعات اجتماعی روانشناختی زنان.دوره پانزدهم. شماره 4. 77-39.

- رضایی، مریم؛ (1391). مطالعه جامعه­شناختی احساس امنیت زنان در فضاهای عمومی (مطالعه موردی: خیابان پاسداران شهر سنندج). اولین همایش ملی علمی و پژوهشی زنان و زندگی شهری.

- رهبری، لادن؛ (1391). احساس امنیت در فضاهای شهری و حق زنان به شهر (پژوهشی اکتشافی در شرق تهران). اولین همایش علمی و پژوهشی زنان و زندگی شهری.

- زنجانی­زاده اعزازی، هما؛ (1380). زنان و امنیت شهری. ادبیات و علوم انسانی. شماره 4. 25-3.

- شریعتی مزینانی، سعید؛ فروغ­زاده، سیمین. (1396). فضاهای عمومی و امنیت زنان در شهر مشهد. پژوهش­های راهبردی مسائل اجتماعی ایران. دوره ششم. شماره 4. 90-71.

- صادقی، نرگس؛ سبحان اردکانی، سهیل؛ ذاکرحقیقی، کیانوش؛ (1395). ارزیابی عوامل مؤثر بر تأمین امنیت شهری به منظور افزایش حضور بانوان در فضاهای عمومی شهری‌ (مطالعه موردی پارک ساعی تهران). هویت شهر. دوره دهم. شماره 3. 74-65.

- صالحی، اسماعیل؛ (1387). نقش آسایش محیطی فضاهای شهری در پیشگیری از ناهنجاری رفتاری. محیط­شناسی. شماره 44. 94-83.

- طاهری­خورانی، زهرا؛ (1388). بررسی عوامل اجتماعی مؤثر بر احساس امنیت در بین شهروندان اصفهانی. پایان­نامه کارشناسی ارشد رشته علوم اجتماعی. دانشگاه اصفهان.

- فتحی، سروش؛ (1391). تحلیلی بر روابط اجتماعی در فضای شهری پایدار. مطالعات توسعه اجتماعی ایران. سال چهارم. شماره 4.

- فکوهی، ناصر؛ (1395). انسان­شناسی شهری. تهران: نی.

- فلیک، اووه؛ (1399). درآمدی بر تحقیق کیفی. ترجمه: هادی جلیلی، تهران: نی.

- قاضی­نژاد، مریم؛ شاکری، فرشته؛ (1391). بررسی و تحلیل جامعه­شناختی ترس از جرم و رفتارهای غیرمدنی در میان زنان شهر تهران:‌با تأکید بر هویت جنسی و هویت مدنی. مسائل اجتماعی ایران. دوره سوم. شماره 2. 202-182.

- گلی، علی؛ (1390). زنان و امنیت در فضاهای عمومی شهری (مطالعه موردی: پارک آزادی شیراز). جامعه­شناسی تاریخی. شماره 2. 165-143.

- گلی، علی؛ زادولی، شاهرخ؛ زادولی، فاطمه؛ (1392). سنجش رضایتمندی از تفکیک جنسیتی فضاهای عمومی شهری از دیدگاه کابران (مطالعه موردی: پارک بانوان شمس تبریز). زن در توسعه و سیاست. شماره 2.

- گلی، علی؛ قاسم­زاده، بهنام؛ فتح­بقالی، عاطفه؛ رمضان­مقدم واجاری، فاطمه؛ (1394). عوامل مؤثر در احساس امنیت اجتماعی زنان در فضاهای عمومی شهری (مطالعه موردی: پارک ائل­گلی تبریز). مطالعات راهبردی زنان. سال هجدهم. شماره 69. 136-97.

- لینچ، کوین؛ (1397). سیمای شهر. ترجمه: منوچهر مزینی. تهران: دانشگاه تهران.

- محمدی، جمال؛ مرادی­پاوک، مریم؛ (1392). بررسی احساس امنیت زنان در مناطق شهری (مطالعه موردی: مناطق 5 و 13 شهر اصفهان). مطالعات جامعه­شناختی شهری. شماره 9.

- محمودی­نژاد، هادی؛ (1386). جلوگیری از جرایم شهری از طریق طراحی محیطی: بازخوانی حفاظت محیطی. شهرسازی و معماری سنتی. شماره16. 82-73.

- موسوی، سیدیعقوب؛ خادمی، سمیه؛ (۱۳۹۴). ارزیابی عوامل مؤثر بر احساس امنیت زنان در فضاهای شهری (مطالعه موردی: شیراز). کنفرانس بین­المللی پژوهش­های نوین در عمران، معماری و شهرسازی. تهران: شرکت مدیران ایده­پردازان پایتخت ایلیا.

- مهدی­زاده، جواد؛ (1387). در جستجوی شهرهای انسانی­تر. جستارهای شهرسازی. سال هفتم. شماره 24 و 25.

- نیازی، محسن؛ سهراب­زاده، مهران؛ فرشادفر، یاسمن؛ (1390). عوامل اجتماعی و فرهنگی مؤثر بر احساس امنیت زنان (مطالعه موردی: زنان ساکن در مناطق شمال و جنوب تهران). مطالعات امنیت اجتماعی.

- والی­من، نیکولاس؛ (1387). روش­های تحقیق در علوم اجتماعی. ترجمه: محسن نیازی، فریدون بهادرانی و مصطفی صلابت. تهران: پندارپارس.

- ویلسون، جیمز؛ کلینک، جرج؛ (1382). تئوری پنجره­های شکسته. ترجمه: محمد صدری توحید خانه. مجله حقوق قضایی دادگستری. شماره 43.

- Appleyard, D., (1976). Planning a Plaralistic City. MIT Press.

- Bounds, M. (2004). Urban Social Theory (City, Self and Society), New York: Oxford University Press, Social Science.

- Brenda, S., Yeoh, A., Yeow P.L. (1997). Where women fear to tread: Images of danger and the effects of fear of crime in Singapore. Geo-Journal. 43(3).

- Bugliarello, G. (2005). Urban security in the United States: An Overview. Technology in Society. 27(3).

- Charmaz, K. (2002). Qualitative Interviewing and Grounded Theory Analysis, in Handbook of Interview Research, Context & Method. London: Sage

- Clarke, R. V. (1996), Situatinal Crime Prevention: successful case study. Heston. New Bruswick: Transaction Publishers.

- Cuthbert, A.L.; Anderson, W.P. (2002). An Examination of Urban Form in Halfax Dartmouth:Alternative Approaches iv Data. Canadian Journal of Urban Research, 213 -237.

- Dias, L. et al. (2007). Urban security and spatial behavior, syntactic and perceptual analysis of the central area of Porto Alegre. 6th international Space Syntax Symposium. Istanbul.

- Jacobs, J. (1961). The Death and Life of Great American Cities. New York: Vintage.

- Lynch, K. (1984). Reconsidering The image of The City. in L.R. Win and R.M. Hollister (eds). Cities of the Mind. New York: Plenum

- Maller, A. (1998): Emerging Urban Form Types in a City of American Middle West. Journal of Urban Design. 3(2), 137 -149.

- Martin; V. (2006). Women and safety. Violence Against Women. 34.

- Moran, J. (2005). Reading the everyday. London: Routledge.

- Phua. L.; Yeoh, B. (1998). Everyday negotiations: women’s spaces and the public housing landscape in Singapore. Australian Geographer. 29(3).

- Sreetheran, M. et al. (2014). A socio-ecological exploration of fear of crime in urban green spaces ? A systematic review. Urban Forestry & Urban Greening. 13(1).

- Sreetheran, M. et al. (2015). Fear of crime in urban parks? What the resi-dents of Kuala Lumpur have to say?. Urban Forestry & Urban Greening. 14(3).

- Trancik, R. (1986). Finding Lost Spaces. Theories of Urban Design. New York: Van Nostrand Reinhold Company.