بررسی تطبیقی شگردهای طنزآفرینی در مثنوی‌های عطار

جستار نامه: ادبیات تطبیقی (فارسی- انگلیسی)

دوره 4، شماره 13، آذر 1399، صفحه 35-54   

نوع مقاله: پژوهشی

نویسندگان

معصومه موسی زاده¹؛ دکتر مریم محمدزاده^{* 2}؛ دکتر رامین صادقی نژاد³

¹دانشجوی دکتری زبان و ادبیّات فارسی، واحد اهر، دانشگاه آزاد اسلامی، اهر – ایران

²استادیارگروه زبان و ادبیات فارسی، واحد اهر، دانشگاه آزاد اسلامی، اهر - ایران

³استادیار گروه زبان و ادبیّات فارسی، واحد اهر، دانشگاه آزاد اسلامی، اهر – ایران

چکیده

هرچند در عصر عطار، شعر و نثر فارسی به اوج شکوفایی و باروری خود رسیده بود، اما از لحاظ تاریخی، این دوران به سبب کثرت حوادث و وقایع ناگوار، یکی از حسّاس­ترین برهه­های زمانی است. در این عصر، همه چیز از آشفتگی اوضاع و فقر و نابسامانی حکایت دارد. کمتر کسی است که در حوادث این ایّام غور و بررسی کند، ولی دچار حسرت و تحسّر نشود­. در این میان با این که به نظر می­رسد عطار در عوالم معنوی و عرفانی سیر می­کرد و توجّهی به اوضاع زمان خود نداشت، با این همه، شکوائیه­های فراوانی در ابراز ناخرسندی از زمانه­اش دارد. اوضاع نابسامان سیاسی و اجتماعی در قرن ششم، موجی از اعتراض در اندیشة عطار پدید آورده؛ لیکن از آنجا که نتوانسته این اعتراض­ها را به صورت مستقیم بیان کند، به ناچار به شیوة غیرمستقیم، پاره­ای از مصیبت­های مردم ستمدیده را در قالب طنزهایی بیان کرده است؛ از این­رو، در پژوهش حاضر، با روش ­توصیفی­ـ تحلیلی، به یاری شواهدی از متن و با تأکید بر شگردهای بیانی مختلف طنز از جمله تناقض، غافلگیری، واژگونی موقعیت، تمثیل، پارادوکس، سمبل، کنایه و ...­، به بررسی این نوع ادبی در مثنوی­های عطار می­پردازیم. یافته­ها نشان می­دهد که تکنیک­های محتوایی از نظر کاربرد، سهم بسیار مهمی در خلق آثار این حکایات داشته است.

کلیدواژه‌ها

عطار؛ شگردهای بیان؛ طنز؛ عناصر بلاغی؛ شعر قرن ششم

مراجع