کاربرد الگوی کنشگر گِرِماس درتحلیل روایت شناسیِ جایِ خالیِ سُلوچ (مطالعة موردی: «مِرگان در جُست و جوی سُلوچ»)

تفسیر و تحلیل متون زبان و ادبیات فارسی (دهخدا)

دوره 12، پیاپی 44، تیر 1399، صفحه 127-152   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.30495/dk.2020.677777

نویسندگان

احمد حسین‌پورِ سرکاریزی¹؛ مهیار علوی مقدم^{* 2}؛ محمود فیروزی‌مقدّم³

¹دانشجوی دکتری زبان و ادبیّات فارسی، واحد تربت حیدریه، دانشگاه آزاد اسلامی، تربت‌ حیدریه، ایران.

²دانشیار گروه زبان و ادبیّات فارسی، دانشگاه حکیم سبزواری، سبزوار، ایران

³استادیار، گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد تربت حیدریه، دانشگاه آزاد اسلامی، تربت ‌حیدریه، ایران.

چکیده

گِرِماس یکی از نظریه­ پردازان نشانه- معناشناسی روایی است که الگویی جامع و جهان­ شمول برای تجزیه و تحلیل متون روایی به­ دست می­ دهد و با هدفِ دست­ یافتن به ژرف‌ساخت روایت و مطالعۀ ساختاری متون روایی، به تحلیل سیرِ منطقی حوادث و معانیِ درونیِ متن و درکِ پیرنگِ روایت می ­پردازد. در تحلیل متن­ های روایی، الگوی کنشگر گِرِماس، نسبت به دیگر الگو­های روایی، قابلیّت انطباق بهتری برای تحلیل روایی ­گری متن­ های روایی دارد و در پی دست­ یافتن به کنش گفتمان است. این مقاله، با کاربرد الگوی کنشگر گِرِماس، به تحلیلِ ساختاری حکایتِ«مِرگان در جُست و جوی سُلوچ» دررمان جای خالیِ سُلوچ می­ پردازد و عناصری را که در شکل­گیری رخدادها و آن­چه هسته و پیرنگ این داستان را در گسترۀ روایت شناسی تشکیل می­ دهد بررسی می­ کند.در این مقاله، با روشی تحلیلی- توصیفی و روش کتابخانه­ ای در گردآوری اطلاعات، این پرسش اساسی مطرح است که رمان جای خالیِ سُلوچ ، تا چه میزان با نظریة نشانه- معناشناسی رواییِ گِرِماس قابل تحلیل است و براساس الگوی کنشگر گِرِماس، عوامل گفتمان درتولید معنا در آن کدامند؟ ازنتایج این پژوهش این است که راویِ داستانِ «مِرگان در جُست­ و­جوی سُلوچ»، با ساختاری روایی و شخصیّت­ محور، صحنه­ ها و رخدادهای آن را با پویایی تمام  بازنمایی و به نمایش گذاشته تا عواطف و احساسات خواننده را برانگیزد و موجب پویایی شخصیّت­ ها و عناصر درون­ متنی آن می­ شود. دراین داستان، لحنِ گفت و گو میان عناصر داستانی دارای اوج و فرود است و جنجال و کشمکش بر سراسر رخدادها سایه می­ افکند و تمام شخصیّت­ های داستان را در مقابل یکدیگر به کنش وا می­ دارد.

کلیدواژه‌ها

روایت شناسی؛ جای خالیِ سُلوچ؛ الگوی کنشگر گِرِماس؛ تحلیل ساختار

مراجع

کتاب­ ها

اخوّت، احمد (1371) دستور زبان داستان، چاپ اوّل، اصفهان: فردا.

بارت، رولان و دیگران (1394) درآمدی به روایت­ شناسی، ترجمۀ هوشنگ رهنما، چاپ اوّل، تهران: هرمس.

برتنس، هانس (1391) مبانی نظریۀ ادبی، ترجمۀ محمّدرضا ابوالقاسمی، چاپ سوم، تهران: ماهی.

بی­نیاز، فتح­الله (1392) درآمدی بر داستان­نویسی و روایت­شناسی، چاپ سوم، تهران: افراز.

پراپ، ولادیمیر (1392) ریخت­ شناسی قصّه­ های پریان، ترجمۀ فریدون بدره­ای، چاپ سوم، تهران: توس.

تولان، مایکل­جی (1383) درآمدی نقاّدانه و زبان­ شناختی بر روایت، ترجمۀ ابوالفضل حرّی، چاپ اوّل، تهران: بنیاد سینمایی فارابی.

دولت­ آبادی، محمود (1395)  جای خالی سُلوچ، چاپ بیست و نهم، تهران: چشمه.

سیّدحسینی، رضا (1394)  مکتب­ های ادبی(دورۀ دو جلدی)، چاپ هجدهم، تهران: نگاه.

کوری،گریگوری (1391) روایت­ ها و راوی­ ها، ترجمۀ محمّد شهبا، چاپ اوّل، تهران: مینوی خرد.

مقدادی، بهرام (1393) دانش­نامۀ نقد ادبی، از افلاطون تا به امروز، چاپ اوّل، تهران: چشمه.

مکاریک، ایرنا ریما (1393) دانش­نامۀ نظریه ­های ادبی معاصر،  ترجمۀ محمّد نبوی و مهران مهاجر، چاپ دوم، تهران: آگه.

مک­کی، رابرت (1395) داستان "ساختار، سبک و اصول فیلم­نامه نویسی"، ترجمۀ محمّد گذرآبادی، چاپ شانزدهم، تهران: هرمس.

مکوییلان، مارتین (1388) گزیدۀ مقالات روایت، ترجمۀ فتّاح محمّدی، تهران:مینوی­خرد.

هرمن، دیوید (1393) عناصر بنیادین در نظریه­ های روایت، ترجمۀ حسین صافی، چاپ اوّل، تهران: نشر نی.

مقاله­ ها

حرّی، ابوالفضل (1387) درآمدی بر رویکرد روایت­ شناختی به داستان روایی با نگاهی به رمان آیینه­ های دردارِ هوشنگ گلشیری، نشریۀ دانشکدۀ ادبیّات و علوم انسانی دانشگاه تبریز، شماره 208، صص 78-54.

علوی­ مقدّم، مهیار- صدّیقیِ ­لیقوان، جواد (1396) بررسی روایت ­شناسی طبقات­ الصّوفیه بر اساس نظریۀ زمان در روایت ژرار ژنت، نشریۀ متن­شناسی ادب فارسی، دانشگاه اصفهان، شماره 2، صص98-85.

مدرّسی، فاطمه - شفق، اسماعیل (1392) تحلیل حکایات تعلیمی تذکره­ الاولیاء بر پایۀ الگوی روایی کنشگر گِرِماس، پژوهش­نامۀ ادب تعلیمی، شماره 20، صص 102-73.

نصراصفهانی، محمّدرضا؛ شمعی، میلاد (1386) تحلیل عنصر شخصیّت در رُمان جای خالی سُلوچ اثر محمود دولت آبادی، مجلّه زبان وادبیّات فارسی دانشگاه سیستان و بلوچستان، سال پنجم،شماره 9، پاییز و زمستان، صص 176-153. 

Genette, Gerard (1980) Narrative Discourse. An essay in   method. trans. Jane E. Lewin. Ithaca   New York: Cornell University Press.

 Greimas ,Algirdas Julien [1970] On Meaning. trans. Frank  Collins and Paul Perron,1987. Minneapolis: University      of Minnesota Press.

_____________________ [1966]  Structural Semantics: An Attempt at a Method. trans. Daniele McDowell, Ronald Schleifer, and Alan Velie. Lincoln.1983, Nebraska: University of Nebraska Press.

Toolan, Michael (2001) Narrative, a critical linguistic Introduction,     London & New York, Routledge.