نقد ساختارگرایانۀ رمان «دشتبان» بر پایۀ نظریۀ کلود برمون

تفسیر و تحلیل متون زبان و ادبیات فارسی (دهخدا)

دوره 12، پیاپی 44، تیر 1399، صفحه 153-178   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.30495/dk.2020.677778

نویسندگان

طیبه فرهادی¹؛ مریم خلیلی جهانتیغ^{* 2}؛ محمد بارانی³

¹دانشجوی دکتری زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه سیستان و بلوچستان، سیستان و بلوچستان، ایران.

²استاد زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه سیستان و بلوچستان، سیستان و بلوچستان، ایران

³دانشیار زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه سیستان و بلوچستان، سیستان و بلوچستان، ایران

چکیده

جنگ تحمیلی عراق علیه ایران با وجود تبعات ناخوشایندی که به دنبال داشت، روندی مثبت در ادبیات ما به­ جا گذاشت و باعث شکل­ گیری یک ژانر ادبی با عنوان «ادبیات دفاع مقدس» شد که به مقتضای نیاز جامعه «ادبیات کودک و نوجوان دفاع مقدس» نیز از دل آن برخاست.رمان «دشتبان» از احمد دهقان یکی از این آثار در حوزۀ ادبیات کودک و نوجوان است. در پژوهش حاضر، ساختار این رمان برپایۀ نظریۀ کلود برمون بررسی شده است. روش تحقیق تحلیل ساختاری متن داستان و هدف پژوهش، پاسخ به این پرسش اصلی است که آیا ساختار رمان مذکور براساس نظریۀ کلود برمون قابل تحلیل است؟ یافته­ های پژوهش نشان می­ دهد که این رمان منطبق بر نظریۀ مذکور بوده و از یک پی­رفت اصلی و چندین پی­رفت فرعی تشکیل شده و انواع توالی­ های زنجیره­ای،انضمامی و پیوندی در آن به کار رفته است. همچنین هر سه کارکرد امکان، فرایند و پیامدی که در نظریۀ برمون مطرح شده است، با ساختار این رمان کاملا هم­خوانی دارد. دهقان با آشنایی کامل از مخاطب نوجوان و هنر روایت­گری، داستانی ساختارمند خلق کرده است که نقش به سزایی در انتقال مفاهیم ارزشمند دفاع مقدس به کودکان و نوجوانان امروز ایران دارد.

کلیدواژه‌ها

ادبیات کودک و نوجوان دفاع مقدس؛ احمد دهقان؛ رمان دشتبان؛ ساختارگرایی؛ کلود برمون

مراجع

کتاب­ ها

احمدی، بابک (1380) ساختار و تاویل متن، چاپ هشتم، تهران: مرکز.

اخوت، احمد (1371) دستور زبان داستان، اصفهان: فردا.

اسکولز، رابرت (1383) درآمدی بر ساختارگرایی در ادبیات، ترجمۀ فرزانه طاهری، چاپ دوم، تهران: آگه.

برتنس، هانس (1384) مبانی نظریۀ ادبی، ترجمه محمد رضا ابوالقاسمی، تهران: ماهی.

بی‌نیاز، فتح‌الله (۱۳۸۸) درآمدی بر داستان‌نویسی و روایت‌شناسی، تهران: افراز.

پاینده، حسین(۱۳۹۱) داستان کوتاه در ایران(داستان‌های رئالیستی و ناتورالیستی)، تهران: نیلوفر.

پراپ، ولادیمیر(1368) ریخت­شناسی قصه­های پریان، فریدون بدره­ای، تهران: انشارات توس.

ریمون کنان، شلومیث (۱۳۸۷) روایت داستانی- بوطیقای معاصر، ترجمۀ ابوالفضل حری، تهران: نیلوفر.

سناپور، حسین(1385) ده جستار داستان ­نویسی، چاپ دوم، تهران: چشمه.

شمیسا، سیروس(1378) نقد ادبی، چاپ اول، تهران: انتشارات فردوس.

عباسی، علی ومحمدی ،هادی(۱۳۸۰) ساختار یک اسطوره، چاپ اول،تهران: چیستا.

عباسی، علی (1385) نشانه معناشناسی روایی مکتب پاریس، تهران: انتشارات دانشگاه شهید بهشتی.

عباسی، علی(1393) روایت شناسی کاربردی، تهران: دانشگاه شهید بهشتی .

فورستر، ادوارد مورگان(1369) جنبه­ های رمان، ترجمۀ ابراهیم یونسی، تهران: نگاه.

مارتین، والاس(1386) نظریه‌های روایت، ترجمۀ محمد شهبا، تهران: هرمس.

محجوب، محمدجعفر (1387) ادبیات عامیانۀ ایران، به کوشش حسن ذوالفقاری، ج اول و دوم، تهران: نشر چشمه.

مستور، مصطفی(1379) مبانی داستان کوتاه، تهران: نشر مرکز.

مندنی‌پور، شهریار (1384) ارواح شهرزاد، تهران: ققنوس.

میرصادقی، جمال و میرصادقی(ذوالقدر) میمنت (1380) واژه‌ نامۀ هنرداستان‌نویسی: فرهنگ تفسیری  اصطلاح ­های ادبیات داستانی، تهران: کتاب ممتاز.

میرصادقی، جمال(1376) ادبیات داستانی (قصه،رمانس،داستان کوتاه،رمان)،چ4، تهران: سخن.

میرعابدینی، حسن(1383 ) صدسال داستان نویسی ایران، تهران: چشمه.

وبستر،راجر(1382) پیش درآمدی بر مطالعه نظریه ادبی، ترجمۀ الهه دهنوی، چاپ اول، تهران: روزنگار.

هارلند،ریچارد(1386) دیباچه­ ای تاریخی بر نظریه ادبی از افلاطون تا بارت، ترجمه بهزاد برکت، گیلان: انتشارات دانشگاه گیلان.

 مقالات

کوپا، فاطمه (1390) بررسی تطبیقی روایت پردازی در رساله­ الطیر غزالی و منطق ­الطیر عطار، فصلنامۀ زبان و ادبیات تطبیقی، شمارۀ 3، صص1-23 .

کوچی زاده، ابراهیم (۱۳۸۶) گذر از زبان الکن راوی مداخله‌گر، ادبیات داستانی، شماره ۲۱، صص 69-۷۳.

کریمی، فهیمه و کهدویی، محمد کاظم (1394) بررسی مولفه ­های پایداری و دفاع مقدس بر اساس عنصر شخصیت در آثار احمد دهقان؛ بچه­ های کارون، گردان چهار نفره، دشتبان، همایش پژوهش­های زبان و ادبیات فارسی، شماره 6، صص 19-38.

مجرد ، ساناز ، حسن لی ، کاووس (۱۳۸۸) بررسی ساختاری رمان کلیدر بر اساس نظریۀ برمون، مجلۀ علمی پژوهشی جستارهای ادبی ، سال چهل و دوم ، شماره 165، ص 111 – 95 .

نبی­لو، علیرضا (1391) بررسی داستان رستم و اسفندیار بر مبنای دیدگاه کلود برمون، پژوهشنامه متن­شناسی ادب فارسی سال چهارم، شماره 4، پیاپی 16، صص 33- 52.

Tool an Michael J (2001) Narrative: A Critical Linguistic Introduction, London: Rout ledge.

Chatman, Seymour (1978) Story & Discourse, Ithaca: Cornell University Press.

Rimmon- Kennan, Shlomith (1989) Narrative Fiction. Second Edition. London & New York. Rout ledge.

Yearsley , Macleod (1924) The Folklore of Fairy Tale , Watts and co , London .