بررسی وجوه هنری بیگانه سازی صورخیال در مجموعه شعر میخانۀ بی‏خواب اثر مهدی فرجی

تفسیر و تحلیل متون زبان و ادبیات فارسی (دهخدا)

دوره 12، پیاپی 44، تیر 1399، صفحه 235-264   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.30495/dk.2020.677781

نویسندگان

فاطمه جعفری کمانگر^{* 1}؛ ستاره فیروزجایی²

¹استادیار گروه زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه فرهنگیان، تهران، ایران

²دانشجوی کارشناسی ارشد آموزش زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه فرهنگیان، تهران، ایران

چکیده

برجسته ­سازی ویژگی و مشخّصۀ اصلی زبان ادبی است. برجسته­ سازی را می ‏توان با هنجارگریزی و بیگانه ­سازی یا آشنایی ­زدایی یعنی انحراف هدفمند از قواعد زبان معیار ایجاد کرد. شاعران نوآور تلاش می‏ کنند با کمک عناصر خیال و بهره گیری از مسائل زیبایی­ شناسی و با روش ابداعی و هنرمندانه در شعر، به واژه‏ های روزمره که هیچ تشخّص ویژه‏ای ندارند، جان بخشند و مخاطب خویش را به اوج التذاذ ادبی برسانند. پژوهش حاضر به روش توصیفی – تحلیلی نگاشته شده است و بر آن است تا تحوّل زیبایی ­شناسانۀ صور خیال و تصویرسازی‏ های ادبی‏ ای را که از رهگذر آشنایی ­زدایی ادبی از اشیا و پدیده‏ های پیرامون خود عادت ­زدایی می‏ کنند و به کلام جلوۀ هنری می ‏بخشند، در مجموعه شعر میخانۀ بی­خواب از مهدی فرجی مورد بررسی قراردهد. این پژوهش با بررسی ابعاد زیبایی­ شاسانۀ صور خیال موجود در این اثر و با ذکر شاخص‏ترین شواهد مثال مربوط به هر حوزه، بیشترین نوآوری مهدی فرجی را در این اثر از آن تشبیه و استعاره و کمترین نوآوری را در زمینۀ مجاز مرسل و کنایه دانسته است.

کلیدواژه‌ها

بیگانه سازی؛ صورخیال؛ فرمالیسم؛ مهدی فرجی

مراجع

کتاب ها

آبرامز، ام. اچ (1364) فرهنگ توصیفی اصطلاحات ادبی، ترجمۀ سعید سبزیان، تهران: علامه.

آرلاتو، ‌آنتونی (1373) درآمدی بر زبان شناسی، ترجمۀ یحیی مدرسی، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.

احمدی، بابک (1370) ساختار و تأویل متن، تهران: مرکز.

بارت، رولان (1368) نقد تفسیری، ترجمۀ محمد تقی غیاثی، تهران: بزرگمهر.

براهنی، رضا (1380) طلا در مس، تهران: زریاب.

رید، هربرت (1371) معنی هنر، ترجمۀ نجف دریابندری، تهران: آموزش انقلاب اسلامی.

سجودی، فرزان (1380) ساخت­گرایی، پسا ساخت­گرایی و مطالعات ادبی، تهران: سورۀ مهر.

شکلوفسکی، ویکتور و دیگران (1385) «متن‏ هایی از فرمالیست‏ های روسی»، نظریۀ ادبیات، ترجمۀ عاطفه طاهایی، تهران: اختران.

شفیعی کدکنی، محمد رضا (1372) صور خیال در شعر فارسی، تهران: آگاه.

شمیسا، سیروس (1375) بیان و معانی، تهران: فردوس.

شمیسا، سیروس (1375) کلیات سبک شناسی، تهران: فردوس.

شمیسا، سیروس (1386) نقد ادبی، ویراست دوم، تهران: میترا.

صفوی، کوروش (1373) از زبان شناسی به ادبیات، تهران: چشمه.

علی پور، مصطفی (1387) ساختار زبان شعر امروز، تهران: فردوس.

فرجی، مهدی (1388) میخانۀ بی‌خواب، تهران: فصل پنجم.

فتوحی رودمعجنی، محمود (1385) بلاغت تصویر، تهران: سخن.

هاوکس، ترنس (1377) استعاره، ترجمۀ فرزانه طاهری، تهران: مرکز.

همایی، جلال الدین (1370) معانی و بیان، به کوشش ماهدخت بانو همایی، تهران: هما.

روزت، ای (1371) روانشناسی تخیل، ترجمۀ اصغر الهی و پروانه میلانی، تهران: گوتمبرگ.

گربران، آلن (1379) فرهنگ نمادها، ترجمه و تحقیق سودابه فضایلی، 5 جلد، تهران: جیحون.

مقالات

شریفیان، مهدی (1384) نماد در اشعار سهراب سپهری، پژوهشنامۀ علوم انسانی، شمارۀ 45 و 46، تابستان، صص 113-130.

نجفی ایوکی، علی و دیگران (1394) آشنایی­ زدایی در شعر آدونیس و یدالله رویایی، ادبیات تطبیقی، بهار و تابستان، شمارۀ 12، صص 382-359.

نفیسی، آذر (1368) آشنایی­ زدایی در ادبیات، کیهان فرهنگی، اردیبهشت، سال ششم، شماره دوم، صص37-34.

خائفی، عباس؛ نورپیشه، محسن.(1383) آشنایی ­زدایی در اشعار یدالله رویایی، پژوهش‏های ادبی، پاییز، شمارۀ 5، صص 74-55.

محمدیان، عباس (1388) شفیعی کدکنی و شکل ­گرایی، بوستان ادب، شمارۀ 2، شمارۀ پیاپی، 1/56، صص 132-103.

ملکی، ناصر؛ نویدی، مریم (1386) آشنایی ­زدایی در شعر جان کیتس و سهراب سپهری، دانشکدۀ علوم انسانی دانشگاه سمنان، شمارۀ 20، صص 126-113.

مدرسی، فاطمه؛ غنی دل، فرح (1385) آشنایی ­زدایی و هنجارگریزی نحوی در اشعار فروغ فرخ زاد، دانشکدۀ علوم انسانی دانشگاه سمنان، شمارۀ 15، صص 124-99.

مدرسی، فاطمه؛ یاسینی، امید (1388) تحلیل تحول آرایه­ های زیبایی­ شناختی در شعر معاصر، پژوهش زبان و ادبیات فارسی، تابستان، شمارۀ 13، صص 162-137.

روحانی، مسعود؛ عنایتی قادیکلایی، محمد (1394) بررسی آشنایی ­زدایی و هنجارگریزی دستوری در شعر منوچهر آتشی، پژوهش­های ادبی و بلاغی، شمارۀ 10، صص 44-23.

سلحشور، مریم؛ طاهری فر، نزهت (1393) آشنایی­ زدایی و هنجارگریزی در اشعار احمد عزیزی، ادبیات فارسی، شمارۀ 26، صص 32-15.