مقایسۀ پنجاه مثل لَکی و فارسی

فصلنامۀ ادبیات و زبان های محلی ایران زمین

مقاله 3، دوره 10، شماره 3 - شماره پیاپی 29، آبان 1399، صفحه 23-49   

نوع مقاله: مقالۀ پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.30495/irll.2020.677870

نویسندگان

فرشاد اسکندری شرفی^{* 1}؛ ستایش فتاحی¹؛ وحید مبارک²

¹دانشجوی کارشناسی ارشد گروه زبان و ادبیات فارسی، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه رازی، کرمانشاه، ایران.

²استادیار گروه زبان و ادبیات فارسی، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه رازی، کرمانشاه، ایران.

چکیده

قوم زاگرس‌نشین لک با پیشینۀ تاریخی و فرهنگی درخشان خود و با زبان شیرین لکی و ادبیات شفاهی پُربار خود، از روزگاران گذشته تا به امروز، میراث‌دار و پاسدارِ فرهنگِ کهن‌سرزمینِ ایران، بوده‌است. زبان قوم لک که از گروه زبان‌های شمال غربیِ ایرانی است، علاوه بر این‌که ریشه در زبان‌های باستانی ایران دارد؛ خویشاوند نزدیک زبان فارسی است و همواره از آن تأثیر پذیرفته‌ و متقابلاً نیز بر آن تأثیر گذاشته‌است تا جایی که ادبیات شفاهی قوم لک با غنای کم‌نظیر خود، لبریز از مثل‌های شیرین و دیرینی است که وجوه اشتراک فراوانی با مثل‌های فارسی دارد و مقایسۀ مثل‌های دو زبان و نمایان‌ساختن تشابهات آن‌ها، راهی مناسب برای اثبات پیوستگی زبان لکی با زبان فارسی و نشان‌دادن میزان داد و ستد دیرینه و دائمی دو زبان با همدیگر است. در این مقاله که با روش توصیفی- تحلیلی و بهره‌گیری از منابع کتابخانه‌ای و داده‌های میدانی صورت گرفته، پنجاه مَثل زبان لکی با مثل‌های مشابه خود در زبان فارسی مقایسه و همانندی‌ها و ناهمانندی‌های آن‌ها بررسی شده‌است. دستاورد پژوهش نشان می‌دهد که مفهوم و کاربرد هر کدام از پنجاه مثل‌ زبان لکی، با مفهوم و کاربردِ مثلِ‌ فارسیِ مشابه خود، یکسان است و تنها تفاوت مثل‌ها، مربوط به ساختار آن‌هاست که گاه اندک و قابل چشم‌پوشی، و گاه تا حد کُل ساختار دو مثل پیش می‌رود و ناشی از تفاوت‌های آوایی، لغوی و نحوی دو زبان، تفاوت‌های اقلیمی و جغرافیایی دو قوم و نوع نگاه آن‌ها به عناصر محیط پیرامون خود و بازتاب این عناصر در ادبیات شفاهی‌ خویش ‌است.

کلیدواژه‌ها

مَثَل؛ ضرب‌المثل؛ زبان لکی؛ زبان فارسی؛ مقایسه

مراجع

- اسدی گوهرگوش، عباس و قادری، سلطا‌ن‌علی(1392)، زبانزدها و کنایه‌های لکی، ترجمۀ انگلیسی: فتح‌الله قادری، چاپ اول، تهران: طهورا.

- انوری، حسن(1390)، فرهنگ بزرگ سخن، جلد چهارم و هفتم، چاپ هفتم، تهران: سخن.

- انوری، حسن(1384)، فرهنگ امثال سخن، چاپ اول، تهران: سخن.

- ایزدپناه، حمید(1391)، فرهنگ لکی، چاپ اول، تهران: اساطیر.

- باقری، مهری(1383)، تاریخ زبان فارسی، چاپ نهم، تهران: قطره.

- بهمنیار، احمد(1369)، داستان‌نامه بهمنیاری، به کوشش فریدون بهمنیار، چاپ دوم، تهران: دانشگاه تهران.

- دبیرمقدم، محمد(1392)، رده‌شناسی زبان‌های ایرانی، جلد دوم، چاپ اول، تهران: سمت.

- دهخدا، علی‌اکبر(1363)، امثال و حکم، چاپ ششم، تهران: امیرکبیر.

- ذوالفقاری، حسن(1388)، فرهنگ بزرگ ضرب‌المثل‌های فارسی، چاپ اول، تهران: معین.

- رضایی باغ‌بیدی، حسن(1388)، تاریخ زبان‌های ایرانی، چاپ دوم، تهران: مرکز دایر‌ةالمعارف بزرگ اسلامی (مرکز پژوهش‌های ایرانی و اسلامی).

- شریفی گلپایگانی، فرج‌الله(1389)، گزیده و شرح امثال و حکم دهخدا، چاپ چهارم، تهران: هیرمند.

- شکورزاده بلوری، ابراهیم(1372)، ده هزار مثل فارسی و بیست و پنج هزار معادل آن‌ها، چاپ اول، مشهد: موسسۀ چاپ و انتشارات آستان قدس رضوی.

- شهسواری، فرامرز(1394)، واج، تکواژ و واژه در زبان لکی، چاپ اول، کرمانشاه: طاق بستان.

- عالی‌پور، کامین(1384)، دستورزبان لکی، ضرب‌المثل‌ها و واژه‌نامه، چاپ اول، خرم‌آباد: افلاک.

- عسکری‌عالم، علی‌مردان(1388)، ضرب‌المثل‌ها و تک‌بیت‌های سور و سوگ زبان لکی، چاپ اول، خرم‌آباد: شاپورخواست.

- عظیمی، صادق(1382)، فرهنگ بیست‌ هزار مثل و حکمت و اصطلاح، چاپ اول، تهران: دانشگاه تهران- دانشگاه مک‌گیل.

- غلامی، بهادر(1395)، فرهنگ باساک: ریشه‌شناسی واژگان زبان لکی، جلد دوم، خرم‌آباد: پراکنده.

- موسوی، سید حشمت‌الله و عزیزی، شهناز(1393)، گویش لکی بازمانده‌ای از زبان‌های باستان: بررسی تطبیقی گویش لکی با زبان‌های باستانی، چاپ اول، تهران: پیشرو مبتکران.

- نجف‌زاده قبادی، امیدعلی(1391)، ادبیات عامه لکی، چاپ اول، خرم‌آباد: شاپورخواست.

- خسروی، کبری؛ فتحی ایرانشاهی، طیبه و کرمپور، علی(1396)، «بررسی تطبیقی ضرب‌المثل‌های عربی و لکی»، فصلنامۀ ادبیات و زبان‌های محلی ایران زمین، سال 7، ش 4 (پیاپی 18)، صص 63- 80.

- ذوالفقاری، حسن(1389)، «زیبایی‌شناسی ضرب‌المثل‌های فارسی»، مجلۀ بوستان ادب، سال 2، ش2، صص 51- 82.

- ذوالفقاری، حسن(1391)، «کاربرد ضرب‌المثل در شعر شاعران ایرانی»،پژوهشنامۀ زبان و ادب فارسی (گوهر گویا)، سال 6، ش 1 (پیاپی 21)، صص 95- 122.

- غلامی، بهادر(1383)، «پژوهش ریشه‌شناسی زبان لکی»، مجموعه مقالات همایش زبان‌های ایرانی و زبان‌شناسی ایران، صص 383- 393.

- کردی، احسان، (12 مرداد 1396)، «ثبت زبان لکی در فهرست ملی میراث ناملموس ایران». خبرگزاری ایرنا، به نقل از سایت: (http://www.irna.ir/lorestan/fa/News/82619761).