ذال معجمه در گویش محلۀ ناساگ شهر گراش

فصلنامۀ ادبیات و زبان های محلی ایران زمین

مقاله 5، دوره 10، شماره 3 - شماره پیاپی 29، آبان 1399، صفحه 73-85   

نوع مقاله: مقالۀ پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.30495/irll.2020.677877

نویسندگان

مصطفی سعادت^{* 1}؛ کتایون نمیرانیان²

¹استاد رشتۀ ژنتیک دانشگاه شیراز، شیراز، ایران.

²استادیار زبان‌شناسی دانشگاه شیراز، شیراز، ایران.

چکیده

در طول عمر زبان فارسی، از «فارسی باستان» گرفته تا «فارسی دری»، تبدیل حروف به یکدیگر بارها رخ داده است. یکی از این تغییرات تکاملی، تبدیل حرف «ت» به «ذ» و سپس به «د» است. به این «ذال» که مخصوص واژه‏های فارسی است، اصطلاحاً «ذال معجمه» یا «ذال فارسی» گفته می‏شود. برای تلفظ ذال و دال این قاعده‏ وجود داشته که اگر ماقبل آن ساکن و غیر حرف «علّه» (واو، الف، ی) باشد، «دال» و در غیر این‌صورت «ذال» تلفظ می‏شده است. در این پژوهش نشان داده شده که ذال معجمه در واژه‏های فراوانی از گویش محله ناساگ گراش (و همچنین در گویش لمزانی) وجود دارد. علاوه بر آن نشان داده شد که اگرچه در اغلب موارد، ذال فارسی در میانه یا آخر واژه‏ها قرار گرفته و حرف ماقبل، دارای حرکت است، اما می‏توان واژه‏هایی یافت که ذال معجم پس از حرف ساکن قرار گرفته است. این یافته‏ها با قاعده‎ای که برای ذال معجمه بیان شد، همخوان نیست.

کلیدواژه‌ها

گویش؛ گراش؛ ذال معجمه؛ زبان شناسی؛ تغییرات آوایی

مراجع

- ابوالقاسمی، محسن(1375)، دستور تاریخی زبان فارسی، چاپ اول، تهران: سمت.

- ارزن‏کار، محمد صالح(1395)، آواشناسی و دستور زبان گویش لمزانی، چاپ اول شیراز: انتشارات ایلاف.

- اقتداری، احمد(1334)، فرهنگ لارستانی، چاپ اول، تهران: فرهنگ ایران زمین.

- بهار، محمد تقی (1382)، سبک‌شناسی، چاپ نهم، تهران: انتشارات امیر کبیر.

- سلامی، عبدالنبی(1383)، گنجینۀ گویش‌شناسی فارس، دفتر اول، چاپ اول، تهران: فرهنگستان زبان و ادب فارسی

- سلامی، عبدالنبی(1386)، گنجینۀ گویش‌شناسی فارس، دفتر چهارم، چاپ اول، تهران: فرهنگستان زبان و ادب فارسی.

- سلامی، عبدالنبی(1388)، گنجینۀ گویش‌شناسی فارس، دفتر پنجم، چاپ اول، تهران: فرهنگستان زبان و ادب فارسی.

- سلامی، عبدالنبی(1390)، گنجینۀ گویش‌شناسی فارس، دفتر ششم، چاپ اول، تهران: فرهنگستان زبان و ادب فارسی.

- صلاحی، عبدالعلی(1395)، جامعه‌شناسی گراش: بررسی فرآیند توسعه و نوسازی شهرستان گراش، چاپ اول، شیراز: انتشارات انالحق.

- علی‏یاری بابلقانی، سلمان(1396)، گنجینۀ گویش‏های ایرانی(هفت گویش از حاشیه زاگرس)، چاپ اول، تهران: فرهنگستان زبان و ادب فارسی.

- فره‏وشی، بهرام(1390)، فرهنگ زبان پهلوی، چاپ ششم، تهران: انتشارات دانشگاه تهران.

- گردیزی،‌ عبدالحی بن ضحاک(1384)، زین‏الاخبار، تصحیح رحیم رضازاده ملک، چاپ اول، تهران: انجمن آثار و مفاخر فرهنگی.

- مکنزی، د. ن(1373)، فرهنگ کوچک زبان پهلوی، ترجمۀ مهشید میرفخرایی، چاپ اول، تهران: انتشارات پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.

- نیبرگ، ه. س (1380)، دستورنامۀ پهلوی، چاپ اول، تهران: انتشارات اساطیر با همکاری مرکز بین المللی گفتگوی تمدن‌ها.

- احمد، نذیر (1350)، «ذال فارسی»، ایران‌شناسی، جلد دوم، ش 2، صص 19-77.