وضعیت توسعه اجتماعی در برنامه‌های توسعه ایران با تاکید برشاخص‌های اجتماعی توسعه پایدار شهری

مطالعات جامعه شناختی شهری

مقاله 4، دوره 10، شماره 36، آذر 1399، صفحه 81-102   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

نویسندگان

ساجده واعظ زاده^{* 1}؛ علی ایاسه²

¹دکتری جامعه شناسی، پژوهشکده توسعه کالبدی سازمان جهاد دانشگاهی استان کرمانشاه (نویسنده مسؤول)

²دانشجوی دکتری جامعه شناسی دانشگاه شیراز

چکیده

توسعه پایدار شهری متأثر از عوامل متعددی است که یکی از آن‌ها سیاست‌های کلان بالادستی ازجمله برنامه‌های توسعه 5 ساله کشور است. با توجه به انتقاداتی که به این برنامه‌ها وارد است در این مقاله این هدف دنبال می‌شود که اساساً چه مبانی نظری در پشت برنامه‌های توسعه در ایران وجود دارد که مانع از تحقق اهداف آن می‌گردد. برای دست‌یافتن به پاسخ این پرسش، در مقاله حاضر نظریه دولت در باب توسعه اجتماعی و پیامدهای آن برای توسعه شهری پایدار بررسی‌شده است. روش انجام پژوهش تحلیل محتواست و داده‌های موردنیاز به شیوه اسنادی جمع آوری شده است. جامعه آماری پژوهش را برنامه‌های چهارم تا ششم توسعه تشکیل می‌دهند و موادی از برنامه‌های مذکور به‌صورت تمام شماری به‌عنوان نمونه انتخاب‌شده‌اند که حاوی اشاراتی به توسعه اجتماعی بوده‌اند. نتایج بررسی نشان می‌دهند که توسعه اجتماعی در اندیشه دولتمردان کشور محدود به تأمین برخی از نیازهای اولیه است. همچنین مواد مندرج در این برنامه‌ها بسیاری از مؤلفه‌های اصلی توسعه پایدار شهری مانند مشارکت اجتماعی، تنوع فرهنگی و اقلیت‌ها و گروه‌های خاص را در بر‌نمی‌گیرند. مزید بر این موارد، کیفی بودن اکثر شاخص‌های توسعه اجتماعی امکان عملیاتی شدن اهداف و سپس ارزیابی عملکرد دولت را در خصوص میزان تحقق اهداف بیان‌شده سلب نموده است.

کلیدواژه‌ها

توسعه اجتماعی؛ برنامه‌ریزی توسعه؛ توسعه پایدار شهری؛ برنامه‌های 5 ساله توسعه

مراجع

- آزاد ارمکی، تقی؛ مبارکی، مهدی؛ شهبازی، زهره (1390)، بررسی و شناسایی شاخص‌های کاربردی توسعه اجتماعی (با استفاده از تکنیک دلفی)، فصلنامه مطالعات توسعه اجتماعی-فرهنگی، سال اول، شماره اول، 30-8.

- امیدی، رضا (1391)، تحلیل برنامه‌های عمران و توسعه ایران از منظر مؤلفه‌های برنامه‌ریزی اجتماعی، برنامه‌ریزیوبودجه، 17 (4): 97-114.

- برزگر، صادق، بخشی، امیر؛ حیدری، محمدتقی (1398)، تبیین پایداری اجتماعی  اقتصادی در شهرهای کوچک با رویکرد توسعه پایدار (نمونه: شهرهای کوچک شمال ایران)، فصلنامه مجلس و راهبرد (26)97، 38-5.

- جاکبز، گری؛ کلولند، هارلن (1387)، ابعاد نظریه توسعه اجتماعی، توسعه اجتماعی، جمعی از مترجمان، تهران: پژوهشکده مطالعات فرهنگی و اجتماعی، 176-129.

- جغتایی، فائزه.؛ موسوی، میر طاهر؛ زاهدی، محمدجواد (1395)، ابعاد و مؤلفه‌های توسعه اجتماعی در برنامه‌های توسعه، فصلنامهعلمیپژوهشیرفاه اجتماعی، سال 16، شماره 6، 88-55.

- جوادی یگانه، محمدرضا (1382)، شاخص‌های ایدئولوژیک در دو برنامه اول و دوم توسعه در ایران، فصلنامه رفاه اجتماعی، شماره 8، 120-89.

- حاجی علی‌اکبری، کاوه (1396)، شناسایی شاخص‌های مؤثر بر تحقق پایداری محله از جنبه کارکردی مورد پژوهی: محلات دارای بافت فرسوده در شهر تهران، باغ نظر، شماره 14 (51)، 60-45.

- حسینی، علی (1384)، کاستی‌های توسعه‌نیافتگی برنامه‌ریزی توسعه در ایران، همایشچالش‌هاوچشم‌اندازهایتوسعهایران،  جلد اول، تهران، مؤسسه عالی آموزشی و پژوهش مدیریت.

- رحیمی، حسین (1378)، توسعه پایدار شهری با تکیه‌بر توان‌های محیطی شهرستان کاشمر، رساله دکتری به راهنمایی دکتر شکوهی، دانشگاه تربیت مدرس.

- روستایی، شهریور؛ تیموری، راضیه (1392)، چالش‌های برنامه‌ریزی شهری در جهت دست‌یابی به توسعه پایدار شهری، اولین همایش ملی شهرسازی و معماری در گذر زمان، قزوین.

- زیاری، کرامت الله (1380)، توسعه پایدار و مسئولیت برنامه‌ریزی شهری در قرن بیست و یکم، مجله دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تهران، شماره 160، 371-385.

- سپهوند، رضا؛ عارف نژاد، محسن (1392)، اولویت‌بندی شاخص‌های ﺗﻮﺳﻌﻪ ﭘﺎﻳﺪار ﺷﻬﺮی ﺑﺎ روﻳﻜﺮد تجزیه‌وتحلیل ﺳﻠﺴﻠﻪ ﻣﺮاﺗﺒﻲ ﮔﺮوﻫﻲ (مطالعه موردی در شهر اصفهان)، فصلنامه مطالعات برنامه‌ریزی شهری، شماره 1، 43-59.

- عبدالله زاده، سیده مهسا؛ ارژمند، محمود؛ امین پور، احمد (1396)، ابعاد پایداری اجتماعی در کالبد محله‌های سنتی ایران، نمونه موردی: محله سنگ سیاه شیراز، فصلنامه معماریوشهرسازیآرمان‌شهر، شماره 19، 35-54.

- عزیزی، محمدمهدی (1380)، توسعه شهری پایدار: برداشت و تحلیلی از دیدگاه‌های جهانی، صفه، شماره 33، 14-27.

- غفاری، غلامرضا؛ امیدی، رضا (1387)، کیفیت زندگی در برنامه‌های عمرانی و توسعه ایران. فصلنامه رفاهاجتماعی، سال 8، شماره 30 و 31، 33-9.

- غفوریان، میترا؛ افشین مهر، وحید؛ نوروزی زاده، زهرا (1396)، بازشناسی مؤلفه‌های پایداری اجتماعی مؤثر برافزایش تعاملات اجتماعی در مجموعه‌های مسکونی (مطالعه موردی محله اباذر تهران)، فصلنامه هویت شهر، شمار 30، 44-31.

- فاضلی، محمد؛ فتاحی، سجاد؛ زنجان رفیعی، سیده نسترن، 1392، توسعه اجتماعی، شاخص‌ها و جایگاه ایران در جهان، مجلهمطالعاتتوسعهاجتماعیفرهنگی، سال 2، شماره 1، 182-159.

- قرایی، آزاده؛ زبردست، اسفندیار؛ ماجدی، حمید (1397)، تبیین ارتباط میان فرم شهر و پایداری اجتماعی، نمونه موردی: مناطق 22 گانه شهر تهران، فصلنامه برنامه‌ریزی توسعه کالبدی، شماره 3(7)، 93-79.

- کلانتری، خلیل (1377)، مفهوم ومعیارهای توسعه اجتماعی، اطلاعات سیاسی-اقتصادی، دوره 12، شماره 132-131: 213-208.

- کلانتری، عبدالحسین؛ روشنفکر، پیام؛ مقدم سلیمی، فرشید (1392)، توسعه اجتماعی: چشم انداز جهانی و وضعیت ایران، چاپ دوم، تهران: موسسه چاپ و انتشارات دانشگاه تهران.

- کولکارنی، پی دی، 1387، مفهوم توسعه اجتماعی، توسعه اجتماعی، جمعی از مترجمان، تهران: پژوهشکده مطالعات فرهنگی و اجتماعی.

- لطیفی، غلامرضا (1382)، توسعه شهری پایدار و توسعه فرهنگی، فصلنامه علوم اجتماعی، دوره 10، شماره 22، 153-131.

- ملکی، سعید (1382)، شهر پایدار و توسعه پایدار شهری، فصلنامه مسکن و  انقلاب، شماره 102، 54-34.

- میجلی، جیمز (1398)، توسعه اجتماعی نظریه و اقدام، ترجمه سید احمد فیروزآبادی و حمیده دباغی، تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.

- هزارجریبی، جعفر؛ صفری شالی، رحیم (1392)، گفتمان عدالت در لوایح برنامه‌های توسعه پس ‌از انقلاب اسلامی(با تأکید بر کاهش فقر و محرومیت)، فصلنامه علوماجتماعی،  شماره  61، 44-1.

- یاگونبر،گری؛ مک فارلند، رابرت؛ آسوکان، ان (1387)، نظریه جامع توسعه اجتماعی، توسعه اجتماعی، جمعی از مترجمان، تهران: پژوهشکده مطالعات فرهنگی و اجتماعی.

- Clark, Michael. (1992).A Sustainble Economy, London, Earthscam.

- Elkin, T., McLaren, D., & Hillman, M. (1991). Reviving the City, London: Friends of the Earth.

- Perkio, M. (2009). Perspectives to Global Social Development. Global Social Work. Finland, Tampere University Press.

- Popson, N. E., Ruble, A. B. (2001). A Test of Urban Social Sustainability: Societal Responses Tokyiv’s “Non-Traditional” Migrants. Journal of Urban Antropology, Vol. 30, No. 4.

- Soja, E & Scott, A. (1986). Lous Angeles Capital of the Late Twentieth Century: Environment and Planning D. Society and Space. 4: 249–254.

- UNIRSD (2016) Transformations to Equity and Sustainability:UNIRSD Strategy 2016-2020. Available at: http://www.unrisd.org/80256B42004CCC77/(httpInfoFiles)/AA1325A0788B08EBC1257F1D005A3FA3/$file/Transformations_to_Equity_and_Sustainaility_UNRISD trategy_2016-2020.pdf