نگاره زن اشکانی بر روی آثار و یافته‌های باستان شناسی

روان‌شناسی فرهنگی زن

مقاله 1، دوره 12، شماره 45، مهر 1399، صفحه 7-19   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

نویسندگان

سارا ذوالفقاری^{* 1}؛ بهمن فیروزمندی²؛ یعقوب محمدی فر³

¹دانشگاه آزاد اسلامی واحد علوم و تحقیقات تهران، گروه باستانشناسی دوران تاریخی، تهران، ایران.

²دانشگاه تهران، گروه باستانشناسی، تهران، ایران.

³دانشگاه بوعلی سینا همدان، گروه باستانشناسی، همدان، ایران.

چکیده

هدف این پژوهش بررسی حضور، نمایش و جایگاه زن به مفهوم وسیع آن بر روی آثار و مواد فرهنگی باستان‌شناختی برجای مانده از دوران اشکانیان می‌باشد. جامعه پژوهش شامل نقش و نگار زنان بر روی آثار دوران اشکانی است. نمونه نگاره های زن بر اساس شواهد باستان‌شناختی می‌باشد. طرح تحقیق توصیفی-تحلیلی و بر پایه تطبیق داده‌ها به‌صورت کیفی است. گردآوری اطلاعات به روش کتابخانه‌ای و موزه‌ای با استفاده از منابع مکتوب و دیجیتال انجام شده‌است. نتایج نشان می‌دهند که در این دوره بیشتر از ادوار پیشین به شمایل نگاری زنان توجه شده و نسبت به دوره‌های قبل از خود به کلی متفاوت است. محصولات هنری به شدت التقاطی هستند و هیچ سبک خاصی در آن‌ها به چشم نمی‌خورد. نوع پوشش رایج زنان دوره اشکانی در مناطق مختلف متفاوت است. وجود آثار به‌جا مانده از نگاره زنان و ملکه‌ها بر روی سکه‌ها، نقوش‌برجسته، سردیس‌ها، نیم‌تنه‌ها، پیکرک‌ها، مجسمه‌ها، نقاشی‌های‌دیواری، آرایه‌های معماری، زینت‌آلات، ظروف و ریتون‌ها بیانگر نقش و حضور سیاسی و اجتماعی زنان در این دوره می‌باشد. از سویی دیگر مقایسه آن‌ها با دوره‌های مختلف راه را برای شناخت هر چه بیشتر بافت اجتماعی، فرهنگی، مذهبی و سیاسی در دوره اشکانی هموار می‌کند.

کلیدواژه‌ها

نگاره؛ زن اشکانی؛ آثار باستان شناسی

مراجع

- اینورنیزی، آنتونیو. (2001). هنر دورهّ پارت. 7000 سال هنر ایران. فردریش زایپل. ترجمه فرانک بحرالعلومی.(1380). تهران: موزه ملی ایران.

- آزاد، حسن. (1366). پشت پرده­های حرمسرا (گوشه­های از تاریخ اجتماعی ایران). چاپ چهارم، تهران: انتشارات دیبا.

- آلتهایم، فرانس. (1971). نوشته‌هایی در باب تاریخ و فرهنگ اشکانیان. ترجمة هوشنگ صادقی. (1388). تهران: پژوهشگاه سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری کشور.

- بروسیوس، ماریا. (2006). ایران باستان. ترجمه عیسی عبدی. (1392). تهران: نشر ماهی.

- ­پوربهمن، فریدون. (1996). پوشاک در ایران باستان. ترجمه هاجر ضیاءسیکارودی. (1390). تهران: انتشارات امیرکبیر.

- پیرنیا، حسن(مشیرالدوله). (1362). تاریخ ایران باستان. جلد2و8. تهران: دنیای کتاب.

- حجازی، بنفشه. ( 1385). زن در تاریخ، جایگاه زن در ایران باستان. چاپ اول، تهران: انتشارات قصیده سرا.

- خانمرادی، مژگان، فیروزمندی، بهمن .(1393). درآمدی بر شناخت زنان ایران در عصر اشکانی. مجله زن در فرهنگ و هنر، 6(2)، 249-264.

- دیاکونوف، م. م.( 1972). اشکانیان. ترجمه کریم کشاورز. (1351). تهران: پیام.

- دیمز، اورلی.(2001). تندیس­گری و شمایل­نگاری در ایران پیش از اسلام. ترجمه علی اکبر وحدتی. (1388).تهران: نشر ماهی.

- ذوالفقاری، سارا.(1391). نگاره زن پارتی بر روی آثار و یافته­های باستانشناسی. پایان­نامه کارشناسی­ارشد، رشته باستانشناسی، دانشگاه آزاد اسلامی، واحد تهران مرکز. منتشر نشده.

- ذوالفقاری، سارا، فیروزمندی، بهمن.(1394). بررسی و معرفی پیکرکهای انسانی اشکانی موجود در موزه آثار باستانی"لایدن" هلند. مجله پژوهشهای باستانشناسی ایران، 8(5)، 78-67.

- رایس، تامارا تالبوت. (1965). هنرهای باستانی آسیای مرکزی تا دوره اسلامی، ترجمه رقیه بهزادی. (1372). تهران: انتشارات دانشگاه تهران.

- رجبی، پرویز. ( 1385). هزاره­های گمشده. جلد 4، تهران: انتشارات توس.

- ­رحیمی­فر، محسن.(1384). بررسی جایگاه زن در عهد باستان. تاریخ­پژوهی، 7، (24 و 25)،  55-77.

- رحیمی­فر، مهناز. (1376). تحقیق و مطالعه پیرامون پیکره­های گلی شوش در دوران تاریخی (بویژه هخامنشی، پارت، ساسانی). پایان­نامه کارشناسی ارشد، رشته باستانشناسی، دانشگاه تهران.

- عنبرسوز، مریم.( 1390). زن در ایران باستان، بررسی حضور سیاسی، فرهنگی زن از ظهور زردتشت تا ظهور اسلام. تهران: انتشارات روشنگران و مطالعات.

- فاروقی، فواد.(1363). مروری بر سرنوشت انسان در تاریخ ایران. چاپ اول، تهران: موسسهُ مطبوعاتی عطایی.

- کاتالوگ موزه ملی ایران.( 1378). ایران و یونان. گفتگویی میان تمدنها.

- کالج، مالکوم.(1976). اشکانیان (پارتیان). ترجمه مسعود رجب­نیا. ( 1388). تهران: انتشارات هیرمند.

- گریشمن، رومن. (1962). هنر ایران در دوره پارت و ساسانی. ترجمه بهرام فروه­شی.(1350). تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب.

- محمدی­فر، یعقوب.( 1387). باستان شناسی و هنر اشکانی. تهران:  انتشارات سمت.

- وبسایت موزه بریتانیا: www.thebritishmuseum.ac.uk.

- وبسایت موزه لوور فرانسه: www.louvre.fr.      

- ورجاوند، پرویز. (1352). سیری در هنر ایران در دوران اشکانی. مجله هنر و مردم. شماره 136و137.

- Amiet.(2001). La sculpture susienne, a L'epoquer de L'empire Parthe.

 - Bigwood,J.M.(2008). Some Parthian Queens in Greek and Babylonian Documents. Iranica Antiqua, 236-  274.

- Bigwood,J.M.(2004). Queen Mousa, Mother and Wife of king Phraataces of Parthia: Re-evaluathion of  Evidence.Mouesion,Vol.4, 35-70.

- Brosius, Maria.(2010). Women In Pre-Islamic Persia. Encyclopedia Iranica

- Colledge. (1976).The art of palmyra 

- Colledge. (1977). Parthian art. London, paul Elek.

- Curtis, John .(2000).Mesopotamia & Iran in the Pathian & Sasanian  Periods.

- Downey,S.(1986). History of Art in Iran IV. Parthian,dans.  Encyclopedia fasc,3:297-301.

- Ghirshman, R. (1972). Masjid- i  Solaiman. Iran ,10, 171.

- Ghirshman, R. (1962).Parthes et Sassannichees. Iran. Paris.    

- Ghirshman, R. (1976).Les Terrasses Sacrśes de  Masjid- I Solaiman et Bard – éNechandeh. MDP, 45.

- Gregoratti, Leonardo. (2015). The kings of Parthia and Persia: Some considerations on the "Iranic" identity in the Parthian Empire. Dabirjournal,1(1),14-16.

- Gregoratti, Leonardo. (2012). Parthian Women in Flavious Josephus. In Martina Hirscchberger, judisch-hellenistische literature in Ihrem interkulkontext. Peter Lang Verlay, 183-192.

- Hopkins, C. (1939). VI. Temple of Zeus Kyrios. IX. Minor finds in the excavations at Dura_Europos Preliminary report of  the seventh and eighth seasons of work, 284-306 et. 370-388.NewHaven. Yale University Press.

- Inrernizzi, Antonio. (2001). Arsacid Dynastic Art. Partica, 3: 135- 157.

- Ingen, W. Von. (1939). Figurines from Seleucia on the Tigris. The university of Michigan.  

 - Irene, St .(1983) .The Anatolian civilizations.Vol. 2,Turkish Ministry of culture and tourism.Istanbul.

- Mackay, D. (1949). The Jewellery of Palmyra and Its Significance. Iraq, 11(2): (Autumn, 1949): 160-187.

- Sarkhosh, Vesta. (1994). More Parthian finds from ancient Elymais in southwestern Iran.Iranica.

  -Sarkhosh, Vesta. (2017). The Parthian haute-couture at Palmyra. SDI.DAN.H,4.9.Positions and Professions in Palmyra.The Royal Danish Academy of Sciences and Letter. chapter4: 52-67.

- Sarkhosh, Vesta. (2001). Parthian Belts and Belt Plaques. Iranica Antiqua, 4:299-327.

- Strugnell, E. (2008). The Mousa, Roman Queen of Parthia. Iranica Antiqua, VOL.XLIII: 275-298.

- Von der osten, H.H. (1956). Die welt der Perser. Stuttgart.