رابطه کاربرد شناختی فواصل آیات با محتوای آن(مطالعه موردی فلاح)

فصلنامه مطالعات قرآنی

مقاله 2، دوره 11، شماره 44، دی 1399، صفحه 35-54   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

نویسندگان

رضوان زمانی فروشانی¹؛ مهدی مطیع²؛ مهدی حبیب الهی³

¹دانشجوی دکتری رشته علوم قرآن و حدیث، دانشگاه آزاد اسلامی، واحد اصفهان(خوراسگان)، اصفهان، ایران

²دانشیار- مدیر گروه علوم قرآن و حدیث دانشگاه اصفهان، اصفهان، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، گروه علوم قرآن و حدیث

³استادیار- مدیر گروه آموزشی زبان‌ دانشگاه اصفهان، اصفهان، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، گروه علوم قرآن و حدیث

چکیده

یکی از شاخه‌های مهم در دانش زبان‌شناسی، کاربردشناسی است؛ که برشناسایی منظورگوینده یا نویسنده متمرکز شده و ابزار مهم آن عناصر بافت درون زبانی و برون زبانی است. از طرفی یکی از موضوعات چالشی در دانش علوم قرآن و تفسیر، موضوع اختتام آیات و ارتباط معنایی آن‌ها با محتوای آیه یا سوره است، به گونه‌ای که گاهی جملات واحد در پایانه آیات با یک صورت در کاربردهای مختلف دارای نقش‌های گوناگون می‌گردد و هر یک مقصود متفاوتی را منتقل می‌کند. این پژوهش در پی آن است که با استفاده از برخی اصول و مؤلفه‌های دانش کاربردشناسی، به تحلیل آیات قرآن با اختتام اوصاف انسان‌های رستگار پرداخته و ابعاد موضوعی این آیات و تفاوت‌های مفهومی آن‌ها در سطح مراد جدی و مقصود نهایی را بر اساس نظریات آستین و سرل در خصوص نظریه کارگفت آشکار سازد. روش پژوهش بکار گرفته شده تحلیلی- توصیفی با استفاده از برخی مؤلفه‌های بافت درون زبان و برون زبان، یعنی روابط هم‌نشین و جانشین، فضای نزول، لحن‌کلام و مقام سخن است؛ هر کجا از این پایانه استفاده می‌شود موضوع تقوا، دعوت به سوی خیرات، تبعیت از حکم پیامبر و... مد نظر است.

کلیدواژه‌ها

کاربرد شناسی؛ بافت زبانی؛ نظریه سرل؛ کنش گفتاری

مراجع

قرآن کریم.

ابن عاشور، محمد الطاهر بن محمد. 1984م، التحریر والتنویر، تونس: الدار التونسیة للنشر.

ابن عطیه، عبدالحق بن غالب. 1413ق، المحرر الوجیز فی تفسیر الکتاب العزیز، بیروت: دار الکتب العلمیة.

ابن فارس، احمد بن فارس بن زکریا. 1399ش، معجم مقاییس اللغة، بیروت: دار الفکر.

ابن منظور، محمد بن مکرم. 1414ق، لسان العرب، بیروت: دار صادر.

ابوحسان، جمال محمود. 1431ق، الدلالات المعنویة لفواصل الآیات القرآنیة، عمان: دار الفتح.

ابوحیان، محمد بن یوسف. 1422ق، البحر المحیط، بیروت: دار الکتب العلمیة.

بابایی، علی اکبر. 1385ش، روش شناسی تفسیر قرآن، قم-تهران: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه.

باقلانی، محمد بن طیب. 1997م، اعجاز القرآن، قاهره. دار المعارف.

بقاعی، ابراهیم بن عمر. 1415ق، نظم الدرر فی تناسب الآیات والسور، بیروت: دار الکتب العلمیة.

بیضاوی، عبدالله بن عمر. 1418ق، انوار التنزیل واسرار التأویل، بیروت: دار احیاء التراث العربی

جعفری، یعقوب. 1375ش/ 1417ق، تفسیر کوثر، بی جا: بی نا.

جوادی آملی، عبدالله. 1391ش، تسنیم؛ تفسیر قرآن کریم، قم: نشر اسراء.

حسناوی، محمد. 1406ق، الفاصلة فی القرآن، بیروت: المکتب الاسلامی/ عمّان: دار عمّار.

حسینی همدانی، محمدحسین. 1404ق، انوار درخشان، تهران: کتابفروشی لطفی.

حقی بروسوی، اسماعیل. بی‌تا، تفسیر روح البیان، بیروت: دار الفکر.

راغب اصفهانی، حسین بن محمد. 1412ق، معجم مفردات الفاظ القرآن، بیروت- دمشق: دار القلم- دار الشامیة.

زبیدی، محمد بن محمد بن عبدالرزاق الحسینی. بی‌تا، تاج العروس من جواهر القاموس، بی جا: دار الهدایة.

سید قطب، ابراهیم حسین. 1412ق، فی ظلال القرآن، چ هفدهم، بیروت/قاهره: دار الشروق.

سید قطب، ابراهیم حسین. 1423ق، التصویر الفنی فی القرآن، چ شانزدهم، قاهره: دار الشروق.

سّید، محمد یوسف هاشم. 2009م، المناسبة بین الفاصلة القرآنیة وآیاتها، دراسة تطبیقیة لسورتی الاحزاب و سبأ، غزه: الجامعة الاسلامیة.

صانعی پور، محمد حسن.1390ش، مبانی تحلیل کارگفتی در قرآن کریم، تهران: انتشارات دانشگاه امام صادق.

صفوی، کوروش. 1382، معنی شناسی کاربردی، تهران: انتشارات همشهری.

صفوی، کوروش. 1391ش، آشنایی با زبان شناسی در مطالعات ادب فارسی، تهران: نشر علمی

طباطبایی، سید محمد حسین. 1370ش، تفسیر المیزان، ترجمه سید محمد باقر موسوی همدانی، چ چهارم، تهران: بنیاد علامه طباطبایی.

طباطبایی، سید محمد حسین. 1387ش، ترجمه تفسیر المیزان، سید محمدباقر موسوی همدانی، ج5، قم: دفتر انتشارات اسلامی.

طبرسی، فضل بن حسن. 1408ق، مجمع البیان فی تفسیر القرآن، چ دوم، بیروت: دار المعرفة.

طبرسی، فضل بن حسن. بی تا، تفسیر جوامع الجامع، قم: مؤسسه انتشارات اسلامی، جامعه مدرسین قم.

طبری، محمد بن جریر.1420ق، جامع البیان فی تأویل القرآن، بیروت: مؤسسة الرسالة.

طوسی، محمد بن حسن. 1409ق، التبیان فی تفسیر القرآن، بی جا: مکتب الاعلام الاسلامی.

طیب، عبدالحسین. 1378ش، اطیب البیان، ج2، تهران: اسلام.

فراهیدی، خلیل بن احمد. 1410ق، کتاب العین، قم: انتشارات هجرت.

فیروزآبادی، محمد بن یعقوب. 1426ق، القاموس المحیط، چ هشتم، بیروت: مؤسسة الرسالة.

مدرسی، سید محمدتقی. 1377ش، تفسیر هدایت، چ1، مشهد: آستان قدس رضوی.

مصطفوی، حسن. 1368ش، التحقیق فی کلمات القرآن الکریم، تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.

معرفت، محمدهادی. 1386ش، تناسب آیات، ترجمه عزت الله مولائی نیا همدانی، قم: بنیاد معارف اسلامی.

مکارم شیرازی، ناصر و دیگران. 1374ش، تفسیر نمونه، ج1، تهران: دار الکتب الاسلامیه.

یول، جورج. 1391ش، کاربردشناسی زبان، ترجمه محمد عموزاده، تهران: انتشارات سمت.

 

مقالات

احمدنژاد، امیر و علی سعیدی. 1398ش، «حوزه معنایی جهاد و واژه‌های همنشین آن با تکیه بر سیر نزول»، فصلنامه مطالعات قرآنی جیرفت، شماره37، صص 106-81.

سعیدی، غلامعباس. 1391ش، «بررسی زبان شناختی تناسب آیات، بر پایه اصل همکاری گرایس»، آموزه­های قرآنی، صص 191- 173.

صانعی‌پور، محمدحسن. 1393ش، «تحلیل ساختار کارگفت انذار در قرآن کریم»، پژوهش‌های زبان شناختی قرآن، شماره اول، صص 39-60.

کربلایی پازوکی، علی. «ستایش و نکوهش انسان در قرآن کریم»، سراج منیر، سال6، شماره20، صص 29-56.