تحلیل و بررسی ادبی ساختار «لا اُقْسِمُ» در قرآن کریم

فصلنامه مطالعات قرآنی

مقاله 5، دوره 11، شماره 44، دی 1399، صفحه 103-118   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

نویسندگان

سیدمحمد نقیب¹؛ مرتضی سازجینی²؛ سید محمد موسوی³

¹استادیار دانشگاه علوم و معارف قرآن کریم

²دانشجوی دکتری تفسیر تطبیقی دانشگاه علوم و معارف قرآن کریم قم

³دانشجوی کارشناسی ارشد علوم قرآن و حدیث

چکیده

در پژوهش حاضر به بررسی آراء مفسران و نحویان درباره سوگند «لا اقسم» در قرآن کریم پرداخته شد. در بین مفسران در مورد نقش حرف «لا» در این ساختار نظرات متفاوتی وجود دارد. بدین جهت، ابتدا تمامی آراء مهم در این زمینه احصا و بر اساس آیات قرآن و همچنین قواعد علم نحو، مورد بررسی قرار گرفت. در بین مفسران سه دیدگاه عمده در مورد نقش حرف نفی وجود دارد: 1. زائده بودن حرف «لا»؛ 2. نافیه بودن حرف «لا»؛ 3. دیدگاه سوم به این شکل است که اصل کلمه «لا اقسم» بوده و حرف الف اشباع شده است. این دیدگاه نیز علاوه بر اینکه مشکل نحوی دارد، با قرائت عامه نیز سازگار نیست. با بررسی­های صورت گرفته این نتیجه حاصل شد که هیچ کدام از آراء فوق اقناع کننده و کامل نیستند و قول مختار بدین صورت است که ساختار «لا اقسم» در قرآن کریم، روی‌ هم فعل سوگند و به معنای «قسم یاد می‌کنم» است و این نوع استعمال بین عرب شایع بوده است.

کلیدواژه‌ها

قرآن؛ تفسیر؛ ساختار ادبی؛ قسم منفی؛ لا اقسم

مراجع

قرآن کریم. ترجمه حسین انصاریان.

ابن عباس، عبدالله. بی­تا، غریب القرآن فی شعر العرب، بیروت: مؤسسة دار الکتب الثقافیه.

ابن هشام، عبدالله بن یوسف. 1379ش، مغنی الأدیب عن کتب الأعاریب، ترجمه و شرح غلامعلی صفایی بوشهری، قم: قدس.

ابن‏عاشور، محمدطاهر. 1420ق، تفسیر التحریر والتنویر، بیروت: مؤسسة التاریخ العربی.

ابو حیان اندلسی، محمد بن یوسف. 1420ق، البحر المحیط فى التفسیر، بیروت: دار الفکر.

بغوی، حسین بن مسعود. 1420ق، معالم التنزیل فی تفسیر القرآن، بیروت: دار احیاء التراث العربی.

بلاغی نجفی، محمّد جواد. 1420ق، آلاء الرحمن فی تفسیر القرآن، قم: بنیاد بعثت.

بنت الشاطئ، عایشه عبدالرحمن. 1376ش، اعجاز بیانی قرآن، ترجمه حسین صابری، تهران: شرکت انتشارات علمی و فرهنگی‏.

بیضاوی، عبدالله بن عمر. 1418ق. أنوار التنزیل وأسرار التأویل، بیروت: دار احیاء التراث العربی.

حسینی شیرازی، سید محمد. 1424ق، تقریب القرآن إلی الأذهان، بیروت: دار العلوم.

حقی بروسوی، اسماعیل. بی­تا، تفسیر روح البیان، بیروت: دار الفکر.

حمدی زقزوق، محمود. 1423ق، الموسوعة القرآنیة المتخصصة، قاهره: وزراة الاوقاف مصر.

زمخشری، محمود بن عمر. 1407ق، الکشاف عن حقائق غوامض التنزیل وعیون الأقاویل فى وجوه التأویل، بیروت: دار الکتاب العربی.

سیوطی، جلال الدین. 1421ق، الإتقان فی علوم القرآن، بیروت: دار الکتاب العربی.

شرتونی، رشید. 1392ش، مبادئ العربیة، ج4، ترجمه محمود خرسندی و حمید مسجد سرایی، قم: انتشارات پیام نوآور.

شریعتی، محمد تقی. 1346ش، تفسیر نوین، تهران: شرکت سهامی انتشار.

طالقانی، محمود. 1362ش، پرتوى از قرآن، چاپ چهارم، تهران: شرکت سهامی انتشار.

طاهرخانی، جواد. 1383ش، بلاغت و فواصل قرآن، تهران: جهاد دانشگاهی.

طباطبایی، محمدحسین. 1390ق، المیزان فی تفسیر القرآن، چاپ دوم، بیروت: مؤسسة الأعلمی للمطبوعات.

طبرسی، فضل بن حسن. 1372ش، مجمع البیان لعلوم القرآن، تهران: انتشارات ناصرخسرو.

طوسی، محمد بن حسن. بی­تا، التبیان فی تفسیر القرآن، بیروت: دار احیاء التراث العربی.

طیب، سید عبدالحسین. 1378ش. أطیب البیان فی تفسیر القرآن، تهران: انتشارات اسلام.

فاکر میبدی، محمد. 1381ش، تحلیلی بر سوگندهای قرآن، تهران: پیام آزادی.

قرطبی، محمد بن احمد. 1364ش، الجامع لأحکام القرآن، تهران: انتشارات ناصرخسرو.

مدرسی، محمد تقی. 1419ق، من هدی القرآن، تهران: دار محبی الحسین.

معرفت، محمد هادی. 1391ش، آموزش علوم قرآنی، قم: مؤسسه فرهنگی تمهید.

مغنیه، محمدجواد. 1424ق، التفسیر الکاشف، قم: دار الکتاب الإسلامی.

مکارم شیرازی، ناصر. 1374ش، تفسیر نمونه، تهران: دار الکتب الاسلامیه.

نجفی خمینی، محمد جواد. 1398ق، تفسیر آسان(منتخب از تفاسیر معتبر)، تهران: انتشارات اسلامیه.