مبانی فقهی و منابع حقوقی تقدم منفعت عمومی بر حقوق مالکانه با نگاهی به قرآن

فصلنامه مطالعات قرآنی

مقاله 6، دوره 11، شماره 44، دی 1399، صفحه 119-145   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

نویسندگان

داود قاسمی¹؛ کیومرث کمری²

¹دکترای حقوق عمومی و استادیار دانشگاه شمال آمل

²دانشجوی دوره دکتری حقوق عمومی دانشگاه آزاد اسلامی واحد ساری

چکیده

فلسفه وجودی دولت و دستگاه‌های دولتی، ارائه خدمت عمومی است و در این راستا ممکن است میان منافع عمومی و حقوق مالکانه تعارض به وجود آید. در چنین شرایطی اولویت با منافع عمومی بوده و تملک نیز به‌ عنوان یکی از مصادیق اعمال اداری دولت، مبتنی بر نظریه خدمت عمومی است چراکه تملک در مقام رفع تزاحم میان مصالح جمعی و منافع فردی و به دلیل تأمین خدمت عمومی تحقق می‌یابد و اعمال قواعد ترجیحی حقوق اداری در تملک نیز به پشتوانه همین ارائه خدمت صورت می‌گیرد. اما سؤال اساسی که در این مقاله مطرح و مورد بررسی قرار گرفته این است که مبانی فقهی و منابع حقوقی تقدم منفعت عمومی بر حقوق مالکانه چیست؟ مقاله حاضر توصیفی تحلیلی بوده و با استفاده از روش کتابخانه‌ای به بررسی سؤال مورد اشاره پرداخته است. نتایج تحقیق نشان داد تقدم منفعت عمومی بر مالکیت خصوصی بر پایه منافع عمومی در فقه پذیرفته شده و قواعدی چون قاعده ولایت بر ممتنع، قاعده لاضرر و انفال از مهم‌ترین قواعد و اصولی فقهی هستند که در تقدم منفعت عمومی بر حقوق مالکانه در نظام حقوقی ایران تأثیرگذار بوده است.

کلیدواژه‌ها

منفعت؛ حقوق؛ مالکیت؛ ولایت؛ ممتنع

مراجع

قرآن کریم.

انصاری، مرتضی. 1395ش، مکاسب، مترجم و شارح جمشید سمیعی، اصفهان: انتشارات خاتم الانبیاء.

انوری، حسن. 1382ش، فرهنگ بزرگ سخن، چاپ اول، تهران: انتشارات سخن.

جعفری لنگرودی، محمد جعفر. 1372ش، ترمینولوژی حقوق، تهران: گنج دانش.

جعفری لنگرودی، محمدجعفر. 1375ش، دایرة المعارف حقوق‌ مدنی‌ و تجارت، تهران: مشعل آزادی.

دفتر همکاری حوزه و دانشگاه. 1384ش، درآمدی بر حقوق اسلامی، ج 1، تهران: سازمان مطالعه و تدوین کتب علوم انسانی دانشگاه‌ها(سمت).

دهخدا، علی اکبر. 1377ش، لغتنامه دهخدا، ج 13، تهران: دانشگاه تهران.

سالاری، مصطفی. 1393ش، تحصیل و تملک اراضی توسط دولت، تهران: دادگستر.

الشاطبی، ابراهیم بن موسی بن محمد اللخمی الغرناطی ابو اسحاق. 1423ق، الموافقات فی اصول الشریعة، الطبعة الاولی، بیروت: دار الکتاب العربی.

شایان مهر، علیرضا. 1379ش، دائرة المعارف تطبیقی علوم اجتماعی، چ اول، کتاب دوم، تهران: انتشارات مؤسسه کیهان.

طباطبائی، سید محمد حسین. 1389ش، تفسیر المیزان، ج 9، تهران: انتشارات دار الکتب‌ الاسلامیه.

عمید زنجانی، عباسعلی. 1367ش، فقه سیاسی، ج 2، تهران: انتشارات امیرکبیر.

کاتوزیان، ناصر. 1376ش، دوره مقدماتی حقوق مدنی(اموال و مالکیت)، تهران: دادگستر.

کاتوزیان، ناصر. 1377ش، مبانی حقوق عمومی، چاپ اول، تهران: دادگستر.

کاتوزیان، ناصر. 1387ش، کلیات حقوقی، ج 2، تهران: شرکت سهامی انتشار.

کاتوزیان، ناصر. 1388ش، فلسفه حقوق، ج1، تهران: شرکت سهامی انتشار.

گرجی، ابوالقاسم. 1372ش، مقالات حقوقی، ج2، چ2، تهران: دانشگاه تهران.

محقق داماد، سید مصطفی. 1363ش، قواعد فقه، بخش قضایی، تهران: مرکز نشر علوم اسلامی.

محمدی، ابوالحسن. 1396ش، مبانی استنباط حقوق اسلامی یا اصول فقه، تهران: مؤسسه چاپ و انتشارات دانشگاه تهران.

نائینی، محمدحسین. 1382ش، تنبیه الامة وتنزیه الملة، تصحیح سید جواد ورعی، قم: بوستان کتاب.

 

مقالات و پایان‌نامه‌ها

افتخار زاده، محمود رضا. 1374ش، «تأثیر نگرش‌های انسان شناختی بر آرای حقوقی»، مجله دانشگاه انقلاب، شماره 105.

حسینی، سیدحسن و اعتدالی پژوه. 1396ش، «قاعده تسلیط در فقه و تأثیر آن بر حق مالکیت در حقوق ایران»، کنفرانس ملی پژوهش‌های نوین در مدیریت، اقتصاد و علوم انسانی.

درویشی عباس آبادی، سجاد. 1392ش، پایان نامه «بررسی مبانی و روش‌های تحدید مالکیت خصوصی در تعارض با مالکیت عمومی».

علیزاده، مهدی و بهشتیان، سید محسن. 1396ش، «بررسی محدودیت‌های حقوق مالکانه در قانون شهرداری‌ها»، نشریه مدیریت شهری، شماره 49.

میرزایی، زهرا و وثوقی کردکندی، بهرام. 1394ش، همایش ملی استفاده از فناوری‌ها و تکنولوژی‌های نوین طراحی، محاسبه و اجرا در مهندسی عمران، معماری و شهرسازی.