تقابل واژگان عسر و یسر در قرآن کریم

فصلنامه مطالعات قرآنی

مقاله 23، دوره 11، شماره 44، دی 1399، صفحه 525-549   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

نویسندگان

محمدعلی کاظمی تبار¹؛ حسین بازودار قوی سفلایی²

¹استادیار گروه الهیات دانشگاه فرهنگیان

²دانشجوی کارشناسی ارشد تفسیر قرآن کریم، دانشکده تربیت مدرس قرآن مشهد

چکیده

هدف ما در این پژوهش، بررسی معناشناختی تقابل واژگان عسر و یسر در قرآن کریم است؛ زیرا علاوه بر منابع لغت، یکی از بهترین راه‌های دانستن معنای واژگان، استفاده از واژگانی است که با یکدیگر تقابل معنایی دارند. راه دیگر، استفاده از سیاق آیات قبل و بعد است. گاه از روی سیاق یا معنای واژه مقابل، معانی‌ای از یک واژه فهمیده می‌شود که در هیچ کتاب لغتی به چشم نمی‌خورد. ضمن اینکه بین معنای فهمیده شده و اصل ریشه واژه، قرابت معنایی وجود دارد. هرچه بیش‌تر به کنه معانی آیات پی ببریم بیش ‌از پیش از مفاهیم آیات قرآن لذت خواهیم برد و بهتر در زندگی مادی و معنوی‌مان از آیات خداوند بهره‌مند خواهیم شد. از مهم‌ترین نتایج این پژوهش، پی بردن به زیبایی‌های معناشناختی آیات قرآن در کنار شناخت دقیق‌تر معنای این دو واژه، آشنایی با دو روش مذکور و بکارگیری آن‌ها است و اینکه هرگاه خداوند ابتدا یسر را ذکر نموده و سپس عسر را بیان کرده است به نوعی هشدار داده و هرگاه عسر بر یسر مقدم شده است نوید و امید به برطرف شدن سختی و رسیدن به گشایش داده است.

کلیدواژه‌ها

قرآن؛ معناشناختی؛ تقابل؛ سیاق؛ اعجاز بلاغی

مراجع

قرآن کریم.

ابن القیم الجوزیه، محمد بن ابی بکر. 1387ش، التبیان فی اقسام القرآن، قم: مؤسسه فرهنگی و اطلاع رسانی تبیان.

ابن سینا، حسین بن عبدالله. ۱۳۷۶ش، الالهیّات من کتاب الشّفاء، قم: بی نا.

ابن منظور، محمد بن مکرم‏. 1414ق، لسان العرب، بیروت‏: دار الفکر للطباعة والنشر والتوزیع.

ابن‏عباس، عبدالله بن عباس. 1413ق، غریب القرآن فى شعر العرب، بیروت: مؤسسة الکتب الثقافیة.

امین، نصرت‏بیگم. بی تا، مخزن العرفان در علوم قرآن، بی جا: بی نا.

جوادی آملی، عبدالله. 1393ش، تسنیم، قم: انتشارات اسراء.

راغب اصفهانی، حسین بن محمد. 1412ق‏، مفردات الفاظ قرآن، بیروت: دار الشامیة.

زرکشی، محمد بن بهادر.1410ق‏، البرهان فى علوم القرآن‏، بیروت‏: دار المعرفة.

زمخشری، محمود. 1407ق، الکشاف عن حقائق غوامض التنزیل‏،‏ بیروت: دار الکتاب العربی‏.

سیوطی، عبدالرحمن بن ابی‏بکر. 1421ق، الإتقان فی علوم القرآن‏، بیروت: دار الکتاب العربی‏.

شوکانی، محمد. 1414ق‏، فتح القدیر، دمشق: دار ابن کثیر.

شیخ حر عاملی، محمد بن حسن‏. 1409ق‏، وسائل الشیعه، قم‏: مؤسسة آل البیت علیهم السلام.

طباطبائی، محمدحسین. ۱۳۶۲ش، نهایة الحکمة، قم: موسسه نشر اسلامی.

طباطبایی، محمدحسین. 1374ش، تفسیر المیزان، ترجمه محمد باقر موسوی همدانی، قم: دفتر انتشارات اسلامی.

طبرسی، فضل بن حسن. 1372ش، مجمع البیان فی تفسیر القرآن، تهران: انتشارات ناصرخسرو.

طبرسی، فضل بن حسن. 1412ق‏. جوامع الجوامع، قم: حوزه علمیه قم، مرکز مدیریت.

طوسی، محمد بن الحسن‏. 1407ق‏، تهذیب الاحکام،تهران‏: دار الکتب الإسلامیه‏.

فخر رازی، محمد بن عمر. ۱۴۱۰ش، المباحث المشرقیة فی علم الالهیات والطبیعیات، بیروت: چاپ محمد معتصم باللّه بغدادی.

کریستال، دیوید. 2003م، دیکشنری از زبان­شناسی و آوایی، آکسفورد: انتشارات بلک­ول.

مصطفوی، حسن، 1368ش، التحقیق فی کلمات القرآن الکریم، تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی‏.

نصیرالدین طوسی، محمد بن محمد. ۱۳۶۱ش، اساس الاقتباس، تهران: چاپ مدرس رضوی.

هاشمی، احمد. 1381ش، جواهر البلاغه، قم: حوزه علمیه، مرکز مدیریت.