نقش پرستش و بندگی خدا در فرهنگ زندگی و کمال انسانی از دیدگاه آیات قرآن و روایات

فصلنامه مطالعات قرآنی

مقاله 24، دوره 11، شماره 44، دی 1399، صفحه 551-571   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

نویسنده

شهربانو عباس زاده

کارشناس ارشد دانشگاه خوارزمی، تهران، ایران

چکیده

پرستش و بندگی از محوری‌ترین آموزه‌های قرآنی و اسلامی است. پرستش از جایگاه ویژه‌ای برخوردار می‌باشد، زیرا ناظر به هدف آفرینش انسان است. زندگی بشر بر مدار این حقیقت می‌گردد با توجه به فرمایش خدا در قرآن: ﴿ما خَلَقْتُ‏ الْجِنَّ وَالْإِنْسَ إِلاَّ لِیَعْبُدُونِ﴾(ذاریات/56). به نظر می‏رسد واژه «عبودیت»- به دلیل کاربردهای آن- به مفهوم «بندگی»، «بردگی»، «مملوکیت» و مانند آن است. پرستش روحی است که به اعمال حیات می‌بخشد، و معبر اصلی هدایت فرهنگی است بدین صورت که هر فرد ناخودآگاه بر جامعه‌اش تأثیرگذار است رفتار هر فرد جامعه را نیز به جامعه آرمانی می‌رساند. در این نوشتار سعی شده تا ابتدا معنای عبودیت و فرهنگ و سپس تأثیر آن بر کمال مورد بررسی قرار گیرد. در برخی موارد برای کامل‌تر شدن بحث، روایاتی آورده شده است. از جمله نقش‌هایی که بر فرد و اجتماع دارد عبارت‌اند از تسلط معنوی- کمال فردی و اجتماعی- عاقبت به خیری و شهادت و... است. یکی از مواردی که عبودیت در آن نقش دارد، از خودگذشتگی است که در ارتباط با دیگران مفهوم پیدا می‌کند، بنابراین عبودیت در بخش اجتماعی نیز مورد بررسی قرار گرفته است.

کلیدواژه‌ها

عبد؛ نقش عبودیت؛ کمال گرایی؛ انسانیت؛ اخلاق

مراجع

قرآن کریم.

نهج البلاغه. ترجمه مرحوم دشتی.

ابن بابویه، محمد بن علی. 1385ش/ 1966م،‏ علل الشرائع، چاپ اول، قم: بی نا.

ابن سینا، حسین بن عبدالله. 1384ش، الاشارات، شارح: قطب الدین رازی و نصیرالدین طوسی، چاپ اول، تهران: بی نا.

ابن عجیبه، محمد. 1419ق، البحر المدید، تحقیق: عبدالله قرشی، دکتر حسن عباس زکی، قاهره: بی نا. ‏بغوی، حسین بن مسعود. 1420ق، معالم التنزیل، تحقیق: عبدالرزاق المهدی، بیروت: دار احیاء التراث العربی.

ابن عربی، محمد بن علی. 422ق، تفسیر ابن عربی‏، چاپ اول، بیروت: دار احیاء التراث العربی. ‏

آلوسی، سید محمود. 1415ق، روح المعانی، بیروت: دار الکتب العلمیه.

تمیمی آمدی، عبدالواحد بن محمد. 1410ق، غرر الحکم ودرر الکلم، قم: دار الکتاب الاسلامی.

ثقفی تهرانی، محمد. 1398ق، تفسیر روان جاوید، چاپ سوم، تهران: انتشارات برهان.

جعفری، یعقوب. بی تا، تفسیر کوثر، چاپ اول، قم: هجرت.

جمعی از نویسندگان. 1383ش، تعالیم قرآن، چاپ اول، تهران: نمایندگی ولی فقیه در سپاه، تهران.

حسن بن علی(ع)، التفسیر إلی الإمام الحسن العسکری، 1409 ق‏260ق، چاپ اول، قم: مدرسة الإمام المهدی‏.،

حسینی زبیدی، محمد مرتضی. 1414ق، تاج العروس، محقق: علی هلالی و علی سیری، بیروت: دار الفکر.

حسینی استرآبادی، سید شرف الدین علی. 1409ق،‏ تأویل الآیات، تحقیق: حسین استاد ولی‏، قم: حوزه علمیه قم.

حسینی همدانی، سید محمد. 1404ق، انوار درخشان‏، تحقیق: محمد باقر بهبودی‏، تهران: کتابفروشی لطفی.

حیدری، احمد. 1382ش، عوام و خواص از دیدگاه قرآن‏، چاپ اول، قم: پژوهشکده تحقیقات اسلامی سپاه.‏

خمینی(ره)، سید روح الله. 1405ق، تهذیب الأصول، تحقیق: جعفر سبحانی، قم: مؤسسه نشر اسلامی.

خمینی، سید روح الله. 1375ش،‏‏ تفسیر سوره حمد، چاپ اول، تهران: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی(ره).

دهخدا، علی اکبر. 1373ش، لغتنامه دهخدا، تهران: دانشگاه تهران.

راغب اصفهانی، حسین بن محمد. 1412ق، مفردات، محقق: صفوان عدنان، بیروت- دمشق: دار القلم- الدار الشامیه.

سبحانی، جعفر. 1308ش، منشور جاوید، تهران: مؤسسه امام صادق(ع)- مؤسسه تحقیقات و نشر معارف اهل بیت(ع).

سبزواری نجفی، محمد بن حبیب الله. 1406ق، الجدید فی تفسیر القرآن المجید، بیروت: دار التعارف للمطبوعات.

شرتونی، سعید. 1371ش، اقرب الموارد فی فصح العربیة والشوارد، بیروت: بی نا.

طباطبایی، سید محمد حسین. 1417ق، المیزان فی تفسیر القرآن، چاپ پنجم، قم: انتشارات حوزه علمیه قم.

طبرسی، فضل بن حسن. 1360ش، مجمع البیان فی تفسیر القرآن، چاپ اول، تهران: انتشارات فراهانی.

طوسی، محمد بن حسن‏. التبیان فی تفسیر القرآن‏، تحقیق: احمد قصیر عاملی‏، چاپ اول، بیروت: ‏دار احیاء التراث العربی.

طیب، سید عبد الحسین. 1378ش، اطیب البیان فی تفسیر القرآن، چاپ دوم، تهران: انتشارات اسلام.

عروسی الحویزی، علی بن جمعة. 1112ق، نور الثقلین‏، محقق: سید هاشم محلاتی، قم: اسماعیلیان.

عمید، حسن. بی تا، فرهنگ لغت عمید، تهران: امیرکبیر.

غزالی، محمد. 1375ش، المقصد الأسنی، مترجم: احمد حواری نسب، تهران: احسان.

فیض کاشانی، ملا محسن‏. 1415ق، ‏تفسیر الصافی‏، تحقیق: حسین اعلمی‏، چاپ دوم‏، تهران: انتشارات الصدر.

قرائتی، محسن‏. 1383ش‏، تفسیر نور، چاپ یازدهم، تهران: مرکز فرهنگی درس‌هایی از قرآن‏.

قرشی، سید علی اکبر. 1377ش‏، تفسیر احسن الحدیث‏، چاپ سوم‏، تهران:‏ بنیاد بعثت.

قمی، علی بن ابراهیم‏. 1404ق، تفسیر القمی‏، محقق: طیب موسوی جزائری، چاپ سوم‏، قم: دار الکتاب.

کلینی، محمد بن یعقوب. 1407ق، الکافی، محققان: علی اکبر غفاری و محمد آخوندی، تهران: دار الکتب الاسلامیه.

متقی هندی، علاءالدین. 1409ق، کنز العمال فی سنن الأقوال والأفعال، بیروت: مؤسسة الرسالة.

مجلسی، محمد باقر بن محمد تقی. 1403ق، بحار الأنوار، بیروت: دار احیاء التراث العربی.

محلی و سیوطی، جلال الدین. 1416ق،‏ تفسیر الجلالین‏، چاپ اول، بیروت: مؤسسة النور للمطبوعات.

محمدی، محمد. 1388ش، میزان الحکمة، مترجم: حمیدرضا شیخی، تلخیص: حمید حسنی، قم: دار الحدیث.

مطهری، مرتضی. 1377ش، مجموعه آثار، قم: صدرا.

مظهری، محمد ثناء الله. 1412ق، تفسیر المظهری، پاکستان: مکتبة رشدیة.

معلوف، لویس. 1383ش، المنجد فی اللغة والاعلام، تهران: سلام.

معین، محمد. بی تا، محقق: عزیزالله علیزاده، فرهنگ فارسی معین، تهران: بی نا.

مکارم شیرازی، ناصر. 1374ش، تفسیر نمونه، چاپ اول، تهران: دار الکتب الاسلامیه.

مکارم شیرازی، ناصر. 1377ش، اخلاق در قرآن، قم: مدرسه امام علی بن ابی طالب(ع).

مکارم شیرازی، ناصر. 1382ش، مثال‌های زیبای قرآن، قم: نسل جوان.

ندوشن، محمد علی اسلامی. 1371ش، فرهنگ و شبه فرهنگ، تهران: یزدان.