بررسی و تبیین مفاهیم وطنیات در شعر شاعران مهاجر، قبل و بعد از مشروطه

فصلنامه مطالعات ادبیات تطبیقی

دوره 14، شماره 56، دی 1399، صفحه 189-214   

نوع مقاله: علمی پژوهشی

نویسندگان

اله یار رضایی بوگی¹؛ مهدی فاموری²؛ محمدهادی خالق زاده³

¹دانشجوی دکترای زبان و ادبیات فارسی، واحد یاسوج، دانشگاه آزاد اسلامی، یاسوج، ایران

²استادیار زبان و ادبیات فارسی، واحد یاسوج، دانشگاه آزاد اسلامی، یاسوج، ایران

³استادیار زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه آزاد اسلامی یاسوج، ایران

چکیده

هدف از انجام این مقاله بررسی و تبیین مفاهیم وطنیات در شعر شاعران مهاجر، قبل و بعد از مشروطه است. روش کار در این پژوهش توصیفی- تحلیلی و کتابخانه‌ای است. حاصل پژوهش نشان می‌دهد که مضمون وطن و متفرعات آن از قرن سوم هجری تا اوایل قرن چهاردهم در شعر فارسی، در مفهوم زادگاه شاعران بوده و اشعاری هم که با این مضمون سروده شده‌اند درباره توصیف زادگاه شاعران و یا غم و رنج دوری آنان از زادبومشان به کار رفته است. البته در شعر شاعران عارف مسلک علاوه بر این مفهوم، مفاهیم عرفانی نیز داشته است. پس از انقلاب مشروطه، در اثر تحولات داخل و خارج ایران، آشنایی ایرانیان با فرهنگ غرب، رواج صنعت چاپ و به تبع آن گسترش جراید و روزنامه‌ها و ارتقاء شعور اجتماعی، مفهوم جدیدی از وطن در قالب یک عنصر فرهنگی، به شعر و ادب فارسی راه یافت که نه‌تنها مفهوم زادگاه را داشت بلکه قلمرو جغرافیایی یا همان کشور را نیز در بر می‌گرفت.

کلیدواژه‌ها

وطنیات؛ شعر فارسی؛ انقلاب مشروطه؛ شاعران مهاجر

مراجع

اسدی طوسی. 1386ش، گرشاسب نامه، چاپ اول، تهران: دنیای کتاب.

اشرف مازندرانی، محمدسعید. 1373ش، دیوان اشرف مازندرانی، تصحیح محمدحسن سیّدان، چاپ اول، تهران: موقوفات محمود افشار.

اصفهانی، ژاله. 1360ش، اگر هزار قلم داشتم، تهران: حیدربابا.

انوری. 1376ش، دیوان انوری، به اهتمام سعید نفیسی، تهران: نگاه.

ایرج میرزا. 1353ش، دیوان اشعار، به اهتمام محمدجعفر محجوب، تهران: گلشن.

بهار، محمد تقی. 1387ش، دیوان اشعار، چاپ سوم، تهران: امیرکبیر.

بهار، محمدتقی. 1377ش، سبک­شناسی زبان و شعر فارسی، به اهتمام کیومرث کیوان، چاپ اول، تهران: مجید.

حافظ. 1380ش، دیوان، به کوشش خلیل خطیب رهبر، تهران: صفی علیشاه.

حزین لاهیجی، محمدعلی. 1350ش، دیوان اشعار، به اهتمام بیژن ترقی، تهران: خیام.

زرین­کوب، عبدالحسین. 1383ش، روزگاران، چ 5، تهران: سخن.

سرفراز، اردلان. 1374ش، گزیده‌ای از سروده‌های اردلان سرفراز، تهران: ورجاوند.

سعدی، مصلح الدین. 1387ش، کلیات سعدی، بر اساس نسخه محمدعلی فروغی، تهران: بهزاد.

شاملو، احمد. 1378ش، مجموعه آثار، تهران: آگاه.

شفیعی کدکنی، محمدرضا. 1352ش، تلقی قدما از وطن، الفبا، تهران، انتشارات امیرکبیر.

شفیعی کدکنی، محمدرضا. 1380ش، ادوار شعر فارسی(از مشروطیت تا سقوط سلطنت)، تهران: انتشارات توس.

شفیعی کدکنی، محمدرضا. 1383ش، موسیقی شعر، تهران: آگاه.

صائب تبریزی. 1365ش، دیوان صائب تبریزی، به کوشش محمد قهرمان، تهران: علمی و فرهنگی.   

طغرا مشهدی. 1384ش، برگزیده دیوان طغرای مشهدی، تصحیح محمد قهرمان، تهران: امیرکبیر.

عارف قزوینی، ابوالقاسم. 1387ش، دیوان اشعار، محمدعلی سپانلو/ مهدی اخوت، تهران: نگاه.

غزالی مشهدی. 1381ش، منظومه نقش بدیع، به کوشش حسین قربانپور آرانی و مصطفی موسوی، تهران: زبان و فرهنگ.

غزالی مشهدی. 1388ش، دیوان غزالی مشهدی، به اهتمام حسین قربانپور، تهران: علمی و فرهنگی.

فخرالزمانی قزوینی، عبدالنبی. 1391ش، تذکره میخانه، به کوشش احمد گلچین معانی، تهران: اقبال.

فرخی سیستانی. 1311ش، دیوان، به تصحیح علی عبدالرسولی، تهران: مجلس.

فرّخی یزدی. 1389ش، دیوان فرّخی یزدی، به کوشش حسین مکّی، چاپ چهاردهم، تهران: امیرکبیر.

فردوسی. 1384ش، شاهنامه، به کوشش سعید حمیدیان، تهران: قطره.

فروغی بسطامی، عباس بن موسی. 1374ش، دیوان اشعار، احمد حسین کازرونی، تهران: ارمغان.

قدسی مشهدی، حاجی محمدجان. 1375ش، دیوان، به کوشش محمد قهرمان، مشهد: انتشارات دانشگاه فردوسی مشهد.

قزوینی، میرزا ابوالقاسم عارف. 1342ش، دیوان، تهران: مشرقی.

قنبری، شهیار. 1377ش، دریا در من(گزیده ترانه‌ها)، تهران: جاویدان.

کسرایی، سیاوش. 1387ش، مجموعه اشعار، تهران: نادر.

کلیم کاشانی، ابوطالب. 1369ش، دیوان ابوطالب کلیم همدانی، تصحیح محمد قهرمانی، مشهد: آستانه قدس رضوی.

گرگانی، فخرالدین اسعد. 1349ش، ویس و رامین، به تصحیح ماگالی تودوا- الکساندر گواخاریا، تهران: بنیاد فرهنگ ایران.

گلچین معانی، احمد. 1350ش، هندوستان از دریچه چشم شاعران(نامه مینوی)، تهران: دانشگاه تهران.

لاهوتی، ابوالقاسم. 1357ش، دیوان، تهران: نوشین.

مزارعی، فخرالدین. 1369ش، سرود آرزو، با مقدمه و نظارت اصغر دادبه، تهران: پاژنگ.

مزارعی، فخرالدین. 1390ش، نیلوفر اندوه، به اهتمام سهیل محمودی و ساعد باقری، تهران: امیرکبیر

مولوی. 1384ش، مثنوی معنوی، به اهتمام محمد استعلامی، تهران: سخن.

میرزاده عشقی. 1373ش، سده میلاد میرزاده عشقی، به اهتمام سید هادی حائری، تهران: مرکز.

میرزاده عشقی. 1375ش، دیوان عشقی، به اهتمام ع.سلیمی، تهران: شفق.

میرحیدر(مهاجرانی)، درّه. 1371ش، مبانی جغرافیای سیاسی، تهـران: سـمت.

نادرپور، نادر. 1382ش، مجموعه اشعار، تهران: نگاه.   

ناصرخسرو قبادیانی. 1384ش، دیوان، به اهتمام مهدی محقق، تهران: دانشگاه تهران.

نشاط اصفهانی، عبدالوهاب. 1379ش، دیوان اشعار، حسین آذران، تهران: امیرکبیر.

نظیری نیشابوری، محمد حسین. 1379ش، دیوان نظیری نیشابوری، به کوشش محمدرضا طاهری، تهران: رهام.

هاتف اصفهانی، احمد. 1347ش، دیوان اشعار، وحید دستگردی/ عبدالکریم جربزه­دار، تهران: اساطیر.

یوشیج، نیما. 1380ش، روشن‌تر از خاموشی، برگزیده شعر امروز ایران، به اهتمام کاخی، تهران: آگه.

 

مقالات

سلیمی، علی و پیمان صالحی. «بررسی بازتاب عشق به وطن در شعر بهار و ابراهیم طوقان»، فصلنامه مطالعات ادبیات تطبیقی، سال چهارم، شماره 15، صص 97-122.

شیری، قهرمان. بهار 1388ش، «پیچیدگی­های سبک اصفهانی یا هندی و زمینه‌های پیدایش آن»، پژوهش‌های زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه اصفهان، دوره جدید، شماره 1.

ممتحن، مهدی و محبوبه بهمنی. زمستان 1391ش، «بررسی تطبیقی اندیشه‌های علامه اقبال لاهوری و امیر الشعراء شوقی»، فصلنامهمطالعات ادبیات تطبیقی، سال ششم، شماره 24، صص7-30.