مقایسه مرثیه در ادب فارسی و عربی با تکیه بر دو مرثیه فرخی و بحتری

فصلنامه مطالعات ادبیات تطبیقی

دوره 14، شماره 56، دی 1399، صفحه 215-236   

نوع مقاله: علمی پژوهشی

نویسنده

زهرا سعادتی نیا

استادیار، گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد رباط کریم، دانشگاه آزاد اسلامی، رباط کریم، ایران

چکیده

مرثیه که قدمتی به اندازه انسان و تاریخ او دارد، انواع متفاوتی را در بر می‌گیرد همچون مراثی شخصی، رسمی و مذهبی. ارزش عاطفی هر یک از انواع مرثیه با توجه به جهت‌گیری و مخاطب آن متفاوت است. در این نوشتار به بررسی دو مرثیه می‌پردازیم که هرچند در شمار مراثی رسمی می‌گنجد اما از تأثیرگذاری خاصی برخوردار هستند. فرخی و بحتری در سوگ سلطان محمود و متوکل، خلیفه عباسی، دو مرثیه سروده‌اند. این دو مرثیه از حیث زبان، موسیقی، عاطفه و محتوا حاوی نکات قابل توجهی است که از یک سو بیانگر انگیزه گویندگان و از سویی بیانگر نگرش آن‌ها در مواجهه با پدیده مرگ است. توجه به موسیقی کلام و انطباق آن با فضای شعر، حضور کم­رنگ مسائل اندیشگانی، زبان روان و دور از ابهام و حضور صور خیال ساده، برخی از شباهت‌های دو مرثیه است. از مهم‌ترین تفاوت‌های دو مرثیه نیز می‌توان به انگیزه متفاوت گویندگان در سرودن مرثیه، عاطفه غالب و میزان اثربخشی مرثیه اشاره کرد.

کلیدواژه‌ها

مرثیه رسمی؛ موسیقی؛ عاطفه؛ زبان؛ محتوا

مراجع

ابن رشیق قیروانی. بی تا، العمدة فی محاسن الشعر وآدابه ونقده، بیروت: دار الجیل.

افریقی مصری، جمال الدین محمد بن مکرم بن منظور. 1388ش، لسان العرب، بیروت: بی نا.

افسری کرمانی، عبدالرضا. 1381ش، مرثیه سرایی در ایران، تهران: اطلاعات.

البحتری، ابوعباده. 2009م، الدیوان، محقق حسن کامل الصیرفی، چاپ3، مصر: دار المعارف.

پورنامداریان، تقی. 1381ش، سفر در مه، تهران: نگاه.

حافظ. 1379ش، دیوان اشعار، تهران: خوارزمی.

حنا الفاخوری. بی تا، تاریخ ادبیات زبان عربی، ترجمه عبدالمحمد آیتی، تهران: توس.

خاقانی شروانی، افضل الدین بدیل. 1373ش، گزیده اشعار، تهران: امیرکبیر.

ذهبی، شمس الدین أبی عبدالله محمد بن أحمد. 2003م، تاریخ الاسلام ووفیات المشاهیر والأعلام، تعلیقات بشار عواد معروف، بیروت: دار الغرب الاسلامی.

رازی، شمس قیس. 1388ش، المعجم فی معاییر اشعار العجم، تصحیح محمد بن عبدالوهاب قزوینی، تهران: علم.

ریچاردز، آی. آ. 1375ش، اصول نقد ادبی، ترجمه سعید حمیدیان، تهران: علمی فرهنگی.

شرف الدین، خلیل. 1987م، بحتری، بیروت: مکتبة الهلال.

شفیعی کدکنی، محمدرضا. 1370ش، موسیقی شعر، چاپ3، تهران: آگاه.

ضیف، شوقی. 1119م، الرثاء، مصر: دار المعارف.

ضیف، شوقی. بی تا، الفن ومذاهبه فی الشعر العربی، مصر: دار المعارف.

طوسی، خواجه نصیرالدین. 1389ش، معیار الاشعار، تصحیح محمد فشارکی، تهران: میراث مکتوب.

فرخی سیستانی، علی بن جولوغ. 1363ش، دیوان اشعار، به کوشش محمد دبیرسیاقی، چاپ4، تهران: زوار.

قدامه بن جعفر. بی تا، نقد الشعر، تعلیق محمد عبدالمنعم خفاجی، بیروت: دار الکتب العلمیه.

کی منش، عباس. 1382ش، موسیقی دیوان فرخی، لاهور: کالج یونیورسیتی لاهور.

یوسفی، غلامحسین. 1341ش، فرخی سیستانی، مشهد: باستان.

 

مقالات

محسنی نیا، ناصر و آرزو پوریزدان پناه. 1388ش، «مرثیه سرایی در ادب فارسی و عربی با تکیه بر مقایسه مرثیه ابوالحسن تهامی و مرثیه خاقانی شروانی»، فصلنامه مطالعات ادبیات تطبیقی دانشگاه آزاد واحد جیرفت، سال دوم، شماره 8، صص193-175.