مطالعه تطبیقی قوه‌ خیال در اسطوره گیل‌گمش و افسانه اسکندر بر طبق نظریه یونگ

فصلنامه مطالعات ادبیات تطبیقی

دوره 14، شماره 56، دی 1399، صفحه 403-430   

نوع مقاله: علمی پژوهشی

نویسندگان

سمیه رسولی پور¹؛ عطیه یوزباشی²

¹کارشناس ‌ارشد ارتباط تصویری، دانشکده هنر، دانشگاه شاهد، تهران، ایران

²دانشجوی دکترای پژوهش هنر، دانشگاه شاهد، تهران، ایران

چکیده

ذهن انسان از سرآغاز پیدایش بشر همواره تصوراتی را در ذهن پرورانده است که وجود خارجی نداشته و فقط در درون یک فرد یا افرادی به وجود آمده است. اسطوره‌ها تاریخ نیستند اما از نظر ارزش فرهنگی و ذخایر معنوی موجود در آن‌ها دست کمی از تاریخ ندارند. در دوران معاصر دانشمندان و فلاسفه به کاوش در اسطوره‌های عهد باستان پرداختند و حلقه‌های دیگری نیز به این زنجیره اضافه شد. اساطیر بهترین گزینه برای ظهور تخیلات بودند. نقش تخیل در زمینه‌های پیدایش تصاویر و نمادهای تخیلی در اساطیر با نگاهی به اسطوره گیل‌گمش و افسانه اسکندر در این تحقیق بررسی شد. پژوهش حاضر به منظور جایگاه خیال از دیدگاه یونگ در اسطوره گیل‌گمش و افسانه اسکندر انجام شد. بدین منظور از روش توصیفی- تحلیلی استفاده شد و اطلاعات ضرورت تحقیق با استفاده از روش‌های کتابخانه‌ای و اینترنتی جمع‌آوری گردید. از مهم‌ترین یافته‌ها و نتایج حاصله توجه به نظریه کارل گوستاو یونگ است که با اهمیت دادن به رؤیاها و تخیلات به کلید اسطوره‌شناسی رسید.

کلیدواژه‌ها

قوه‌ خیال؛ اسطوره؛ افسانه؛ یونگ؛ کهن‌الگو

مراجع

آشوری، داریوش. 1379ش، عرفان و رندی در شعر حافظ، تهران: نشر مرکز.

آموزگار، ژاله. 1391ش، تاریخ اساطیری ایران، تهران: سمت.

انصاری، مهدی. 1391ش، بررسی تطبیقی نقش برجسته‌ها و مجسمه‌های یونان و بین‌النهرین بر اساس حماسه اودیسه و گیل‌گمش، تهران: نشر یار روشن.

انوشه، حسن. 1376ش، فرهنگنامه ادبی پارسی، تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.

بالن، یانیک. 1380ش، پژوهش در ناگزیری مرگ گیلگمش، ترجمه جلال ستاری، تهران: مرکز.

بلک، آنتونی‌گرین. 1383ش، فرهنگنامه‌ خدایان، دیوان و نمادهای بین‌النهرین باستان، ترجمه پیمان متین، تهران: نشر امیرکبیر.

بوترو، ژان. 1387ش، مذهب در بین‌النهرین باستان، ترجمه خشایار بهاری، تهران: نشر فرزین.

بورکهارت، گئورگ. 1383ش، حماسه گیل‌گمش، ترجمه داود منشی‌زاده، تهران: نشر اختران.

پاکباز، رویین. 1381ش، دائرۀ ‌المعارف هنر، چاپ 3، تهران: فرهنگ معاصر.

پاینده، حسین. 1384ش، اسطوره‌شناسی و مطالعات فرهنگی: تبیین یونگ از اسطوره‌ای مدرن، تهران: سمت.

چاره‌دار، زهره و جابر عناصری. 1374ش، گیل‌گمش حماسه‌ بشری، تهران: جهاد دانشگاهی هنر.

دهخدا، علی‌اکبر. 1373ش، لغتنامه، زیر نظر جعفر شهیدی و محمد معین، تهران: نشر روزنه.

دورانت، ویل. 1377ش، تاریخ تمدن، ترجمه احمد آرام، تهران: چاپ اقبال.

ژیران، ف. 1375ش، فرهنگ اساطیر آشور و بابل، ترجمه ابوالقاسم اسماعیل پور، تهران: نشر فکر روز.

ستاری، جلال. 1366ش، رمزومثلدرروانکاوی،تهران: نشر توس.

ستاری، جلال. 1384ش، پژوهشی در اسطوره گیل‌گمش و افسانه اسکندر، تهران: نشر مرکز.

شاملو، احمد. 1382ش، گیل‌گمش، تهران: نشر چشمه.

شمیسا، سیروس. 1382ش، نقد ادبی، تهران: فردوس.

شمیسا، سیروس. 1383ش، انواعادبی، چاپ 10، تهران: فردوس.

شولتز، دوان پی و آلن سیدنی. 1370ش، تاریخ روان‌شناسی نوین، ترجمه‌ علی‌اکبر سیف و همکاران، تهران: رشد.

فرنو، بهروز. 1384ش، منشأ فرهنگ، تمدن و هنر در بین‌النهرین کهن. سومریان نخستین: از عصر پارینه سنگی تا برپایی حکومت سارگن اکدی، ج 1، تهران: سوره مهر. 

کومون، فرانتس. 1377ش، ادیان شرقی در امپراطوری روم، ترجمه‌ ملیحه معلم و پروانه عروج‌نیا، تهران: انتشارات سمت.

گاردنر، جین. فر. 1375ش، اسطوره‌های رومی، ترجمه عباس مخبر، تهران: نشر مرکز.

گریمال، پیر. 1375ش، اسطوره‌های خاورمیانه، ترجمه مجتبی عبدالله‌نژاد، تهران: مهشید.

گرین، ویلفرد و دیگران. 1383ش، مبانینقدادبی، ترجمه فرزانه طاهری، تهران: نیلوفر.

لمب، هارولد. 1386ش، اسکندر مقدونی، ترجمه‌ رضازاده مشفق، تهران: دنیای کتاب.

مجیدزاده، یوسف. 1379ش، تاریخ و تمدن بین‌النهرین، تاریخ سیاسی، ج 1، تهران: مرکز نشر دانشگاهی.

مددپور، محمد. 1384ش، حکمت انسی و زیبایی‌شناسی عرفانی هنر اسلامی، تهران: شرکت انتشارات سوره مهر.

مک‌الوی، ویلیام. 1382ش، تاریخ کلیسای قدیم در امپراطوری روم و ایران، تهران: اساطیر.

مک‌کال، هنریتا. 1389ش، اسطوره‌های بین‌النهرینی، ترجمه عباس مخبر، چاپ 5، تهران: نشر مرکز.

موسوی همدانی، محمدباقر. 1374ش، تفسیر ‌المیزان، قم: دفتر انتشارات اسلامی قم، جامعه مدرسین حوزه‌ علمیه قم.

نسفی، عزیز‌الدین. 1946م، انسان الکامل، تصحیح و مقدمه‌ ماژیران ماله، تهران: قسمت ایران‌شناسی- انستیتو ایران و فرانسه.

همیلتون، ادیت. 1387ش، سیری در اساطیر یونان و رم، ترجمه‌ عبدالحسین شریفیان، چاپ 3، تهران: انتشارات اساطیر.

وارنر، رکس. 1380ش، دانشنامه‌ اساطیر جهان، ترجمه ابوالقاسم اسماعیل‌پور، تهران: نشر هیرمند.

واسوانی، جی. پی. 1388ش، آن یگانه، ترجمه فریبا مقدم، تهران: نشر آوند دانش.

یاحقی، محمدجعفر. 1394ش، فرهنگ اساطیر و داستان واژه‌ها در ادبیات فارسی، تهران: انتشارات فرهنگ معاصر.

یونگ، کارل گوستاو. 1352ش، انسان و سمبل‌هایش، ترجمه ابوطالب صارمی، تهران: امیرکبیر.

یونگ، کارل گوستاو. 1382ش(الف)، تحلیل رؤیا، ترجمه‌ رضا رضایی، چاپ 2، تهران: افکار.

یونگ، کارل گوستاو. 1392ش، خاطرات، رؤیاها، اندیشه‌ها، ترجمه پروین فرامرزی، مشهد: آستان قدس رضوی.

کتب انگلیسی

Sabatina Moscati, L’Orient avant les grecs. Les Civilisations de la Miditerranee antique, 1963.

مقالات و پایان‌نامه‌ها

ایزدی، محسن. 1396ش، «تبیین وجودشناختی متعالی یا ناسوتی شدن انسان با رویکرد حکمت متعالیه»، ماهنامه معرفت، سال 26، شماره 232، صص 53- 64.

بزرگ بیگدلی، سعید و احسان پورابریشم. 1390ش، «نقد و تحلیل حکایت شیخ صنعان بر اساس نظریه "فرآیند فردیت" یونگ»، ادبیات عرفانی و اسطوره‌شناختی، سال 7، شماره 23، صص 1- 29.

تفضلی، فریدون. 1381ش، «از یونان و روم باستان تا انقلاب صنعتی: تکامل آهسته اندیشه‌ها و شیوه تفکر اقتصادی»، تحقیقات اقتصادی، شماره 61، صص 147- 107.

جعفریان، حسینعلی. 1382ش، «بررسی منشأ و تحول ریخت‌شناسی و مفاهیم درخت زندگی در تمدن بین ‌النهرین و ایران»، پایان‌نامه کارشناسی ارشد، رشته پژوهش هنر، تهران: دانشگاه شاهد.

چراغی، مرتصی. 1393ش، «بررسی رمان‌های روان‌شناختی بر اساس آرای یونگ با تأکید بر دو رمان "شریک جرم" و "دکتر نون زنش را بیش‌تر از مصدق دوست دارد"»، پایان‌نامه کارشناسی ‌ارشد رشته زبان و ادبیات فارسی، قم: دانشگاه قم.

چیتیک، ویلیام. 1395ش، «میانه آری و نه وجود و فطرت از منظر ابن عربی»، ترجمه و تعلیق علیرضا کرمانی، ماهنامه معرفت، سال 25، شماره 229، صص 81- 96.

حسینی، مهرشاد. 1389ش، «زمینهتخیلاتتصویریدرادبیاتاسطوره‌ای(گیل‌گمش)»، پایان‌نامه کارشناسی ارشد رشته ارتباط تصویری، دانشکده هنر و معماری، دانشگاه آزاد واحد تهران مرکز.

حقیقی، احمد. 1394ش، «نقش و کارکرد کهن الگوها در شخصیت‌پردازی نمایشنامه‌های غلامحسین ساعدی(مورد مطالعه نمایشنامه‌های بهترین بابای دنیا، آی با کلاه آی بی‌کلاه و چوب به دست‌های ورزیل)»، پایان‌نامه کارشناسی ارشد، رشته پژوهش هنر، دانشکده هنر و معماری، دانشگاه آزاد واحد تهران مرکز.

درودگریان، فرهاد. 1393ش، «تحلیل تولد دوباره پیر چنگی در مثنوی بر اساس نظریه یونگ»، ادبیات عرفانی و اسطوره‌شناختی، سال 10، شماره 35، صص 91- 105.

رنجبر، ابراهیم و حسین‌ثنایی مقدم. 1390ش، «نقش اسطوره‌ها و افسانه‌ها در آثار عباس معروفی»، پژوهش‌های نقد ادبی و سبک‌شناسی، شماره 1، صص 68- 47.

علمداری، گوهر و افسانه مرادی. 1390ش، «اسطوره در شعر نیما و نازک‌الملائکه پیشگامان شعر جدید پارسی و تازی»،مجله مطالعات تطبیقی جیرفت، دوره 5، شماره 17، صص 53-64.

علوی‌مقدم، مهیار و مریم ماسانی. 1386ش، «بررسی تطبیقی بازآفرینی اسطوره‌ها در شعر معاصر»، مطالعات تطبیقی جیرفت، دوره 1، شماره 3، صص 145- 164.

کرمی، محمدحسین و رضوان رحیمی. 1391ش، «درنگی بر ناگزیری مرگ گیل‌گمش و اسکندر و جاودانگی اوتناپیشتیم و خضر»، مجله بوستان ادب دانشگاه شیراز، سال 4، شماره1، پیاپی 11، صص 149-174.

کریمی رفسنجان، سارا. 1391ش، «تصویرسازی خیال و رؤیا بر اساس اندیشه‌های یونگ»، پایان‌نامه کارشناسی ارشد رشته تصویرسازی، دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران مرکز.

معقولی، نادیا و علی شیخ مهدی و حسینعلی قبادی. 1391ش، «مطالعهتطبیقیکهالگویسفرِ قهرماندرمحتوایادبیوسینمایی»، مطالعات تطبیقی هنر، سال 2، شماره 3، صص 87- 99.

نقره‌کار، عبدالحمید و فرهنگ مظفر و مریم عظیمی. 1389ش، «جایگاه خیال در آفرینش اثر هنری از منظر اسلامی»، انجمن علمی معماری و شهرسازی ایران، شماره 3، صص 91- 102.

نیری، محمدیوسف. 1385ش، «سیمرغ در جلوه‌های عام و خاص»، علوم اجتماعی و انسانی دانشگاه شیراز، دوره 25، شماره 3، پیاپی 48، صص 215- 235.