نقد تحلیلی شرح‌های ختمی لاهوری و جمال آفتاب از منظر عشق و عرفان بر دیوان حافظ

فصلنامه مطالعات ادبیات تطبیقی

دوره 14، شماره 56، دی 1399، صفحه 451-466   

نوع مقاله: علمی پژوهشی

نویسنده

فتح الله آسترکی

دانشجوی دکتری زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه خوارزمی تهران

چکیده

تا کنون شرح‌ها و تفسیرهای زیادی بر دیوان حافظ نوشته شده است. این شرح‌ها عمدتاً یا به طور کلی اشعار حافظ را عاری از گرایش‌های عرفانی می‌دانند؛ یا تعبیر و تفسیر آن‌ها صرفاً عرفانی است و نگاهشان به تمامی غزلیات یک نگاه عارفانه است. سؤال مهمی که در این مورد پیش آمده است، این است که آیا این‌ گونه نگاه‌ها به دیوان حافظ منطقاً درست است یا راه میانه‌ای هم وجود دارد؟ نگارنده بر این باور است که نگاه جزمی و صرفاً یکسویه به این اثر هنری روا نیست. در این مقاله تلاش شده است تا با تکیه بر چند بیت از دیوان حافظ و مقایسه دو شرح کامل عرفانی، غیر عرفانی بودن بعضی از اشعار حافظ نیز مشخص شوند. دو تفسیر عرفانی که دست مایه تحقیق در این مقاله قرار گرفته‌اند، عبارت‌اند از «جمال آفتاب و آفتاب هر نظر» از علیسعادتپرور که در سال 1380 به چاپ رسیده است، و دیگری «شرح عرفانی ختمی لاهوری بر دیوان حافظ اثرابوالحسن عبدالرحمن ختمی لاهوری» که در نیمه اول قرن یازدهم در هند به رشته تحریر درآمده است.

کلیدواژه‌ها

عرفان؛ عشق؛ حافظ؛ ختمی لاهوری؛ جمال آفتاب

مراجع

باقری، بهادر. 1387ش، فرهنگ شرح‌های حافظ، تهران: شرکت چاپ و نشر بین الملل.

حافظ. 1371ش، دیوان حافظ، تصحیح سیدمحمدرضا جلالی نایینی، چاپ اول، تهران: نشر مهتاب.

خرمشاهی، بهاءالدین. 1384ش، ذهن و زبان حافظ، چاپ هشتم، تهران: انتشارات ناهید.

دشتی، علی. 1385ش، کاخ ابداع، تهران: نشر زوار.

سعادت پرور، علی. 1381ش، جمالآفتابوآفتابهر نظر، چاپ دوم، تهران: انتشارات احیای کتاب.

سعدی. 1366ش، کلیات سعدی، چاپ سوم، تهران: نشر محمد.

شایگان، داریوش. 1393ش، پنجاقلیمحضور، چاپ سوم، تهران: نشر فرهنگ معاصر.

عراقی، فخرالدین. 1391ش، دیوان، چاپ هشتم، تهران: انتشارات نگاه.

گوته، یوهان ولفگانگ. 1381ش، دیوان شرقی- غربی، چاپ دوم، تهران: نشر نخستین.

مجموعه اشعار، حضرت آیت الله سیدعلی خامنه‌ای، سایت اینترنتی:

https//article.tebyan.net

مولانا جلال الدین بلخی. 1372ش، مثنوی معنوی، شرح کریم زمانی، چاپ اول، تهران: انتشارات اطلاعات.