صورت‌پردازی؛ ادله‌ی تحریم و نقد آنها

مجله پژوهش های فقه و حقوق اسلامی

دوره 16، شماره 61، آذر 1399، صفحه 11-32   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22034/ijrj.2020.678156

نویسنده

عبدالرسول احمدیان^*

استادیار گروه فقه و اصول دانشگاه باقرالعلوم ع قم

چکیده

با نگاهی به سیر تاریخی حکم صورتگری به این نتیجه می‌رسیم که این حرفه بیش ازآنکه در فقه اسلامی به آن توجه شود، در امور آیینی مانند بت‌پرستی به آن توجه شده است. بر این اساس، با فرض انتفای موضوع، ادلّه فقهی صورتگری اعم از نقاشی و مجسمه‌سازی در عصر حاضر به خوانشی دوباره نیاز دارد. در خصوص مجسمه و نقاشی صور بدون روح، در جواز ایجاد و نگهداری آن‌ها، بین فقها اختلافی نیست؛ اما شماری از فقیهان، کشیدن عکس و شکل جان‌داران را همانند پیکرتراشی و تندیس موجود جان‌دار حرام می‌دانند. آنچه مهم است بحث و بررسی دلیل‌های این دیدگاه است. بعد از بحث و تحقیق درباره  ادله قائلان به حرمت، معلوم شد که در قرآن کریم آیه صریحی مبنی بر حرمت وجود ندارد و هر دو دلیل اجماع و اخبار نیز ناتمام است؛ زیرا اجمالاً اجماع یادشده، اجماع مدرکی و غیرقابل استناد است. همچنین بیشتر روایات مورد استناد یا ازنظر سند و یا ازنظر دلالت، خدشه و نقدپذیر هستند.

کلیدواژه‌ها

حکم فقهی صورت‌گری؛ هنر؛ نقاشی؛ مجسمه‌سازی

مراجع

قرآن کریم.

1. ابن‌فارس‌بن‌زکریا، ابوالحسین، (1391)، معجم مقاییس اللغه، شرکت مکتبه و مطبعه مصطفی البائی الحلبی، مصر.

2. ابن‌منظور، جمال‌الدین محمدبن‌مکرم، (1416)، لسان العرب، تصحیح: امین محمد عبدالوهاب و محمد الصادق العبیدی، دارالاحیاءالتراث العربی، بیروت.

3. احمدبن‌محمدبن‌خالد برقی، (1371)، المحاسن، دارالکتب الإسلامیه، قم.

4. امام‌خمینی، سیدروح‌الله، (1380)، المکاسب المحرمه، دارالعلم، قم.

5. ایروانی، (بی‌تا)، حاشیه مکاسب، چاپ سنگی.

6. بی‌نام، (1374)، حرمت مجسمه‌سازی و نقاشی، مجله فقه؛ کاوشی نو در فقه اسلامی، دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم.

7. جباران، محمدرضا، (1381)، نقاشی و مجسمه‌سازی در آینه فقه، نشریه سروش اندیشه.

8. جباران، محمدرضا،  (1383)، صورتگری در اسلام، پژوهشگاه فرهنگ و هنر اسلامی، انتشارات سوره مهر، تهران.

9. حسن‌بن‌شعبه حرانی، (1404)، تحف العقول، انتشارات جامعه مدرسین، قم.

10. حسینی، سیداحمد، (1374)، فقه و هنرهای تصویری و تجسم، مجله فقه؛ کاوشی نو در فقه اسلامی، تابستان، دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم.

11. خامنه‌ای، علی، (1392)، اجوبه استفتائات، پایگاه اطلاع‌رسانی دفتر مقام معظم رهبری.

12. خرازی، سیدمحسن، (1377)، حکم نقاشی و مجسمه‌سازی از نگاه شریعت، بخش نخست فصلنامه فقه اهل بیت فارسی، شماره ۱۶ (۵۳ صفحه - از ۵۵ تا ۱۰۷) .

13. خوئی، سید ابوالقاسم، (1368)، معجم رجال الحدیث و تفصیل طبقات الرواه،  دفتر آیه الله العظمی الخوئی، قم.

14. دورانت، ویل، (1367)، تاریخ تمدن، ترجمۀ احمد آرام، ع پاشایی و امیرحسین آریان‌پور، سازمان انتشارات و آموزش انقلاب اسلامی، تهران.

15. راغب اصفهانی، حسین‌بن‌محمد، (۱۴۲۳)، مفردات الفاظ القرآن، تحقیق: صفوان عدنان داوودی، شریعت، قم.

16. شیخ‌انصاری، مرتضی‌بن‌محمد امین، (1370)، المکاسب المحرمه و البیع و الخیارات، نشر دارالحکمه، قم.

17. شیخ‌صدوق، (1362)، الامالی، انتشارات کتابخانه اسلامیه، تهران.

18. شیخ‌صدوق،  (1395)، اکمال الدین و تمام النعمه، دارالکتب الاسلامیه، قم.

19. شیخ‌طوسی، (1409)، التبیان فی تفسیر القرآن، مکتب الاعلام الاسلامی، قم.

20. - شیخ‌طوس،، (بی‌تا)، المبسوط فی فقه الامامیه.

21. شیخ‌طوسی، (1365ش) التهذیب، دارالکتب الإسلامیه، تهران.

22. شیخ‌کلینی، (1365)، الکافی، دارالکتب الإسلامیهف تهران.

23. شیرازی، میرزامحمدتقی، (بی‌تا)، حاشیه مکاسب، چاپ سنگی.

24. شیخ‌حر عاملی، (1409)، وسائل الشیعه، مؤسسه آل‌البیت، قم.

25. شیخ‌صدوق، (1413)، کتاب من لایحضره الفقیه، انتشارات جامعه مدرسین، قم.

26. علامه مجلسی، محمدباقر، (1403)، بحار الأنوار الجامعة لدُرر اخبار الائمة الاطهار، مؤسسه الوفاء لبنان، بیروت..

27. فاضل مقداد، جمال‌الدین مقدادبن‌عبداللّه، (1404)، التنقیح الرائع لمختصر الشرائع، کتابخانه آیت‌الله مرعشى نجفی، قم.

28. مکارم شیرازی، ناصر، (1392)، استفتائات کسب‌های حرام، پورتال انهار، 2965 http://portal.anhar.ir/node/

29. مظاهری، رسول، مریم میراحمدی، (1396)، بررسی نقش عقل در دوران اخباریگری،  مجله پژوهش‌های فقه و حقوق اسلامی، شماره 29، صفحه 115تا134.

30. یونسکو، (1356)، تاریخ پیشرفت علمی و فرهنگی بشر، ترجمه پرویز مرزبان، بنگاه ترج، تهران.