ضمان قتل ناشی از جماع در فقه و حقوق کیفری ایران

مجله پژوهش های فقه و حقوق اسلامی

دوره 16، شماره 61، آذر 1399، صفحه 199-208   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22034/ijrj.2020.678164

نویسندگان

مدیحه هاشم پور¹؛ هادی عظیمی^{* 2}؛ سید رضا احسانپور³

¹گروه فقه و مبانی حقوق اسلامی، واحد تهران مرکزی، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران

²استادیار گروه فقه و مبانی حقوق اسلامی، واحد تهران مرکزی، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران

³استادیار گروه حقوق جزا و جرم شناسی، دانشگاه شاهد، تهران، ایران

چکیده

 جماع و رابطه جنسی عموماً از اسباب و طرق قتل دیگری نیست. با این وجود، ابتلای احد شرکا به بیماری آمیزشی واگیردار مهلک و نیز عنف در امر جماع می‌تواند موجب قتل گردد. در خصوص مورد نخست، آگاهی فرد از وضعیت ابتلاء به بیماری، طرق انتقال و کشنده بودن آن، شرط تلقی عمد از جماع منجر به فوت است و در فرض عدم آگاهی به هریک از این مؤلفه‌ها و نیز اتخاذ تدابیر پیشگیری از انتقال، دیه ثابت خواهد شد که حسب مورد توسط خود فرد یا عاقله پرداخت می‌گردد. اگر فوت به‌دلیل عنف و صعوبت در امر جماع بوده باشد، نظر مشهور فقها بر ضمان مستوجب دیه بر عهده جانی است هرچند برخی به استناد «عدم ترتب ضمان بر انجام فعل مجاز» مخالف این دیدگاه هستند. برخی نیز قایل به تفصیل شده و ثبوت دیه را تنها در جایی دانسته‌اند که تهمت اختلاف زوجین وجود داشته باشد. به نظر می‌رسد در صورت احراز تهمت، ولی دم می‌تواند تقاضای اجرای قسامه نماید و در غیر این صورت، اصل بر عدم ضمان است. در حقوق موضوعه ایران، صراحتی بر این حکم یافت نمی‌شود؛ لیکن از خلال سرفصل‌های مختلف قانونی قابل استنتاج است.

کلیدواژه‌ها

جماع؛ بیماری آمیزشی؛ عنف؛ ضمان

مراجع

1. ابن ادریس، محمد، (1387)، موسوعه ابن ادریس الحلی. به تحقیق محقق خراسانی، دلیل ما، قم.

2. ابن بابویه، محمد بن علی، (1363). من لا یحضره الفقیه، جامعه مدرسین، قم.

3. ابن فهد حلی، جمال‌الدین، (1369)، المقتصر من شرح المختصر، آستان قدس رضوی، مشهد.

4. احسان‌پور، سید رضا، (1387)، «ایدز و حقوق کیفری»، فصلنامه حقوق پزشکی، دوره ۲، شماره ۵.

5. احسان‌پور، سید رضا، (1396)، دایره المعارف علوم جنایی، اجرای قاعده عدم ضمان ناشی از ارتکاب فعل مجاز در فقه و حقوق جزایی، میزان، تهران.

6. احسان‌پور، سید رضا، (1388)، مسوولیت کیفری انتقال ایدز، انتشارات حقوقی، تهران.

7. احسان‌پور، سید رضا؛ محسنی دهکلانی، محمد؛ حسنی، منصوره، (1391)، «عوامل اسقاط مجازات ناشی از انتقال ایدز»، فصلنامه پژوهش‌های فقه و حقوق اسلامی، ش30.

8. اردبیلی، محمد علی، (1398)، حقوق جزای عمومی. نشر میزان، تهران، چاپ شصتم.

9. آل کاشف الغطاء، محمد حسین، (1422)،تحریر المجله، مجمع جهانی تقریب مذاهب، قم.

10. حر عاملی، محمد بن حسن، (1416). وسایل الشیعه، موسسه آل البیت، قم.

11. حسینی، سید محمد و احسان‌پور، سید رضا، (1395)، «بررسی امکان تطبیق عنوان محاربه یا افساد فی‌الارض بر انتقال آگاهانه ویروس عامل ایدز، در حقوق کیفری ایران؛ با نظر به آرای صادره در ایالات متحده آمریکا»، حقوق پزشکی، شماره 37.

12. خویی، سید ابوالقاسم، (بی‌تا). مبانی تکمه المنهاج، انتشارات علمی، تهران.

13. شهید ثانی، زین‌الدین ابن علی، (1413)، مسالک الافهام الی تنقیح شرایع الاسلام، موسسه معارف اسلامی، قم.

14. شیخ مفید، محمد بن حسن، (1410)، المقنعه. ، جامعه مدرسین حوزه علمیه، قم.

15. طباطبایی، سید علی، (1404)، ریاض المسایل، موسسه آل البیت، قم.

16. طوسی، محمد بن حسن، (1400)، النهایه فی مجرد الفقه و الفتاوی،  دار الکتاب العربی، بیروت.

17. عباسی، محمود؛ عباسیان، لادن؛ احسان‌پور، سید رضا؛ قنبری، افسانه، (1387). «انتقال بیماری ایدز از طریق تماس جنسی و انتقال خون؛ از آثار حقوقی تا پیامدهای کیفری»، فصلنامه حقوق پزشکی، دوره ۲، شماره ۴ .

18. فاضل آبی، حسن بن ابی‌طالب، (1408)، کشف الرموز فی شرح المختصر النافع، جامعه مدرسین حوزه علمیه، قم.

19. فاضل مقداد، ابو عبدالله، (1404)،  التنقیح الرائع لمختصر الشرائع، کتابخانه آیت الله مرعشی، قم.

20. فاضل هندی، محمد، (1416)، کشف اللثام عن قواعد الاحکام، جامعه مدرسین حوزه علمیه، قم.

21. فخر المحققین، محمد بن حسن، (1387)، المقتصر من شرح المختصر، انتشارات اسماعیلیان، قم.

22. محسنی، محمد آصف، (1382)، الضمانات الفقهیة و أسبابها، پیام مه، قم.

23. محسنی، محمد آصف، (بی‌تا)، الفقه و المسایل الطبیه. انتشارات یاران.

24. مراغی، میر عبدالفتاح، (بی‌تا)، العناوین الفقهیه، دفتر انتشارات اسلامی، قم.

25. مصطفوی، سید مصطفی و احسان‌پور، سید رضا، (1386). مسؤولیت کیفری ناشی از انتقال ایدز و عوامل رافع آن؛ مطالعة تطبیقی در حقوق ایران، کانادا و فقه امامیه، پژوهش‌نامه حقوق اسلامی، دوره 8، ش 26.

26. مقدس اردبیلی، احمد بن محمد، (1403). مجمع الفائده و البرهان فی شرح ارشاد الاذهان، به تصحیح آقا مجتبی عراقی، دفتر انتشارات اسلامی، قم.

27. موسوی سبزواری، عبد‌الاعلی، (1413)، مهذب الأحکام فی بیان الحلال و الحرام، انتشارات موسوی، قم.

28. نجفی، محمد حسن، (1402). جواهر الکلام فی شرح شرایع الاسلام، دار احیاء التراث العربی، بیروت.

29. نوربها، رضا، (1385)، زمینه حقوق جزای عمومی، انتشارات گنج دانش.

30. Richard, E. (2002). Criminal Law, Public Health. Canadian HIV/AIDS Legal Network. Canada: Montreal.