بررسی گونه های تمثیل کوتاه در اشعار جلال طبیب شیرازی

فصل نامه تحقیقات تمثیلی در زبان و ادب فارسی

دوره 12، شماره 46، دی 1399، صفحه 43-63   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

نویسندگان

شیرین کبیری¹؛ مهرداد چترایی عزیزآبادی^{* 2}؛ مریم محمودی³

¹دانشجوی دکتری زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه آزاد اسلامی واحد دهاقان، ایران

²استادیار زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه آزاد اسلامی واحد نجف آباد، ایران

³دانشیار زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه آزاد اسلامی واحد دهاقان،ایران

چکیده

وجود صورخیال برجسته وزیبا در اشعار شاعران نشان دهندة  قدرت تخیل آنان است و تمثیل یکی از عناصر تصویر‌ساز شعر است. تمثیل از مباحث مهمی است که هم در بلاغت قدیم و هم در بلاغت جدید به آن پرداخته شده است؛ در کتب قدیم از تمثیل در مباحث تشبیه مرکب و استعارة تمثیلیه سخن رفته است و در نقد جدید تمثیل زیرمجموعه مبحث تصویر و خیال است. از نظر ساختار، تمثیلهای فارسی به دو بخش تمثیل توصیفی(تمثیل کوتاه )و تمثیل روایی (تمثیل گسترده) تقسیم می شود؛ تمثیل روایی شامل حکایات انسانی و حیوانی، رمزی، فابل ، پارابل و… است. تمثیل توصیفی (کوتاه) معمولاً از یک یا چند جمله فراتر نمی رود و مهمترین انواع آن عبارتند از: تشبیه تمثیلی، استعارة تمثیلیه، ارسال المثل و اسلوب معادله است. در این مقاله برای پاسخ به سؤالات تحقیق ضمن بررسی انواع تمثیل توصیفی گونه های مختلف آن را در شعر جلال طبیب شیرازی مورد کنکاش قرار گرفته است. جلال طبیب شیرازی، طبیب و شاعری است که در فاصلة زمانی بین روزگار زندگانی سعدی شیرازی و عصر حیات حافظ شیرازی می‌زیسته و انواع تمثیل کوتاه در شعر او نمود بارزی دارد. این مقاله به روش توصیفی – تحلیلی نوشته شده است و گردآوری داده ها به شیوة کتابخانه ای است. هرچند مقالات متعددی درباره تمثیل و ساختار و انواع آن در ادب فارسی چاپ شده است، اما تاکنون با این اهداف مقاله ای دربارة گونه‌های تمثیل کوتاه در اشعار جلال طبیب منتشر  نشده است.

کلیدواژه‌ها

تمثیل کوتاه؛ استعاره تمثیلی؛ ارسال المثل؛ اسلوب معادله؛ دیوان جلال طبیب شیرازی

مراجع

1. بهرامیان، مسیح(1390)«تأملی در دیوان جلال طبیب شیرازی»، مجلة درّ دری(فصلنامه تخصصی ادبیات غنایی، عرفانی، دانشکدة علوم انسانی دانشگاه آزاد اسلامی واحد نجف آباد)، شمارة اول، 39 – 59.
2. بهمنیار، احمد(۱۳۲۸)«مثل چیست»یغما ، سال 2 شماره 2 و3، صص 49 - 52
3. جرجانی، عبدالقادر(۱۳۶۶ )اسرار البلاغه، ترجمه جلیل تجلیل،تهران: دانشگاه تهران
4. دهخدا، علی اکبر (۱۳۷۷) لغتنامه، تهران: دانشگاه تهران
5. -------------(1370) امثال و حکم، چ هفتم، تهران: امیر کبیر
6. رضایی، احترام (۱۳۹۸)،«معرفی انواع تمثیل فشرده و جستجوی ردپای آن در شعر نخستین شاعران زبان فارسی» مجله علمی شعر پژوهی (بوستان ادب) دانشگاه شیراز، سال یازدهم، شماره دوم (پیاپی ۴۰ )صص ۱۰۱ - ۱۲۲
7. رضایی جمکرانی، احمد( ۱۳۹۴)، «تشبیه تمثیل و استعاره تمثیلی در کتب بلاغی»، ادب پژوهی، شماره ۳۴ ،صص ۳۳ – ۵۰
8. سعدی شیرازی، مجموعه آثار ،تصحیح محمدعلی فروغی، چ دوم، تهران: ققنوس
9. سنایی، ابوالمجد مجدود بن آدم(1388)، دیوان، تصحیح محمد تقی مدرس رضوی، چ هفتم، تهران: انتشارات سنایی
10. شفیعی کدکنی، محمدرضا( ۱۳۷۵) صور خیال در شعر فارسی، تهران: آگاه
11. ----------( ۱۳۷۶) شاعر آینه ها (بررسی سبک هندی و شعر بیدل)، تهران: آگه
12. شمیسا،سیروس(۱۳۸۶) بیان (ویرایش سوم) تهران: میترا
13. صفا، ذبیح الله (1370)، تاریخ ادبیات در ایران(جلد سوم، بخش دوم) چ هفتم، تهران: فردوس
14. طبیب شیرازی، جلال (1389)، دیوان همراه با رسالة جواهر البحور، تصحیح نصرالله پورجوادی، تهران: فرهنگستان زبان و ادب فارسی
15. ------------، دیوان [نسخة خطی] ترکیه: کتابخانة سلیمانیه، شمارة اصلی122 و شمارة فرعی5/891 ، تاریخ کتابت‌؟
16. الطرازی، نصرالله مبشر(1966م) فهرس المخطوطات الفارسیه ، القسم الاول، قاهره: مطبعه دارالکتب
17. فتوحی، محمود (۱۳۸۴)«تمثیل، ماهیت، اقسام، کارکرد» مجله دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تربیت معلم تهران، سال ۱۲ و ۱۳ شماره ۴۷ - ۴۹ صص۱۴۷- ۱۷۱
18. ------------(1385)بلاغت تصویر، تهران:سخن
19. عنصرالمعالی کیکاوس بن وشمگیر(1387) قابوس نامه، به تصحیح غلامحسین یوسفی، تهران: علمی فرهنگی
20. کزازی، میرجلال‌الدین (1368) بیان زیباشناسی سخن پارسی1، تهران :مرکز
21. مرتضایی، جواد(۱۳۹۰) «تمثیل تصویر یا صنعت بدیعی» پژوهش‌های زبان و ادبیات فارسی دانشگاه اصفهان، دوره جدید شماره ۴ (پیاپی ۱۲) صص ۲۹ - ۳۸
22. نظامی گنجوی(1372) کلیات،مطابق نسخه تصحیح شده وحید دستگردی، تهران: نگاه
23. نوروزی، جهانبخش(۱۳۸۴ )«بحث و پژوهشی دیگر در سه مطلب بیانی( استعاره کنایی، تبعیه و تشبیه تمثیل) فصلنامه تخصصی زبان و ادبیات فارسی، سال 1 شماره ۳ صص ۱۱ – ۳۳
24. وفایی، محمد افشین (1390) جعبة آینه( 5)«نقد و معرفی کتاب های تازه»، مجلة بخارا، سال چهاردهم(شماره83 )، مهر و آبان ، 616 -638
25. همایی، جلال الدین(۱۳۷۴) معانی و بیان به کوشش ماهدخت بانو همایی، تهران: هما 
26. --------------(1389) فنون بلاغت و صناعات ادبی، تهران: هما