بررسی گونه‌های تمثیل درمثنوی خلاصه الحقایق اثرنجیب الدین رضا تبریزی

فصل نامه تحقیقات تمثیلی در زبان و ادب فارسی

دوره 12، شماره 46، دی 1399، صفحه 93-112   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

نویسندگان

عزت نوروزی سده¹؛ عطامحمد رادمنش^{* 2}؛ مهرداد چترایی عزیزآبادی³

¹دانشجوی دکتری زبان و ادبیّات فارسی، واحد نجف آباد، دانشگاه آزاد اسلامی، نجف آباد، ایران

²دانشجوی دکتری زبان و ادبیات فارسی، واحد نجف آباد، دانشگاه آزاد اسلامی، نجف آباد، ایران

³گروه زبان و ادبیات فارسی دانشگاه آزاد اسلامی واحد نجف آباد

چکیده

شاعران عارف ازشعر به عنوان ابزاری برای بیان اصول اعتقادی واخلاقی به مریدان ورهروان طریق حق استفاده کرده‌اند. لذا برای تفهیم اصطلاحات غامض فلسفه، منطق و عرفان ناگزیراز صنایع ادبیی مانندتشبیه، تلمیح، استعاره وتمثیل بهره جسته‌اند. مثنوی خلاصه الحقایق اثر نجیب الدین رضاتبریزی یکی ازآثارعرفانی و تعلیمی عصر صفویه است. نجیب الدین رضا از شاعران سدة یازدهم هجری، از معتقدان به سلسلة ذهبیه وازتالیان مولاناجلال الدین بلخی رومی بود. از آنجاکه تمثیل ازعناصر مهم ادبی درسبک هندی است، نگارندگان این مقاله برآنندتا بابکارگیری روش تحلیل اطلاعات ومنابع کتابخانه‌ای گونه‌های تمثیل مانند مثل، ارسال المثل، حکایت تمثیلی و تمثیل های قرآنی وهمچنین مواردی از نمادها و حکایت های رمزی را در این اثر عرفانی- تعلیمی بررسی نمایند. بررسی‌های به عمل آمده نشان می‌دهد که این منظومه یک اثرتمثیلی با مضامین عارفانه است وپربسامدترین نوع تمثیل دراین اثرحکایت تمثیلی (الیگوری) وارسال المثل است که باهدف تربیت انسان ورهنمون کردن او به سوی کمال بکارگرفته شده‌اند.

کلیدواژه‌ها

تمثیل؛ خلاصه الحقایق؛ نجیب الدین رضا؛ عصر صفویه؛ سبک هندی

مراجع

1. قرآن کریم.

2. آقابزرگ تهرانی (1408 ق)، الذریعه، قم: انتشارات اسماعیلیه.

3. تجلیل، جلیل (1362)، معانی و بیان، تهران: نشردانشگاهی، چ پنجم.

4. چوگانیان، داوود، (1387)،"سبع المثانی تمام ناتمام مثنوی"، فصل نامه تخصصی ادبیات فارسی دانشگاه آزاد اسلامی مشهد، ص (7:30).

5. خاوری، اسدالله، (1387)، ذهبیه، ج 2، تهران: نشردانشگاه تهران، چ دوم.

6. دهخدا، علی اکبر، (1339)، لغت نامه، ج 16، زیر نظر محمدمعین، تهران: نشردانشگاه تهران.

7. دیهیم، محمد، (1367)، تذکره شعرای آذربایجان، ج 2، تبریز: نشرآذرآبادگان، چ اول.

8. ذوالقدری، میمنت، (1373)، واژه نامه هنرشاعری، تهران: نشرکتاب مهناز، چ اول.

9. شفیعی کدکنی، محمدرضا، (1361)، صورخیال درشعرفارسی، تهران: انتشارات نیل، چ اول.

10. شمیسا، سیروس، (1386)، بیان ومعانی، تهران: نشرمیترا، چ دوم.

11. غلام کلیسانی، الهام ورادمنش، عطامحمد، (1394)،"شناخت نامة نجیب اصفهانی ونسخة خطی دیوان او" بهارستان سخن، ش:30، سخن، ش:30، ص (139:154).

12. منزوی، احمد، (1353)، فهرست نسخ خطی فارسی، تهران: نشردانشگاه تهران.

13. نجیب اصفهانی، محمدرضا، (1328)، خلاصه الحقایق، توسط میرزا احمد اردبیلی، شیراز: چاپ سنگی.

14. هدایت، رضاقلی، (1316)، ریاض العارفین، تهران: کتابخانة مهدیه طهران.