بررسی نسخۀ خطی دیوان میرزا محمّد حسین شریفی شیرازی با رویکرد سطح فکری

پژوهشنامه نسخه شناسی متون نظم و نثر فارسی

دوره 4، شماره 12، اسفند 1398، صفحه 99-142   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

نویسندگان

معصومه کیان¹؛ شهین اوجاق علیزاده^{* 2}؛ مهدی ماحوزی³؛ فاطمه امامی²

¹دانشجوی دکتری زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه آزاد اسلامی واحد رودهن، رودهن، ایران

²استادیار زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه آزاد اسلامی واحد رودهن، رودهن، ایران

³دانشیار زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه آزاد اسلامی واحد رودهن، رودهن، ایران

چکیده

میرزا محمّد حسین بن میرزا محمّد شریفی شیرازی متخلّص به عالی از شاعران قرن سیزده، دورۀ قاجار و از خاندان­های معتبر شیراز است. دیوان اشعار بر­جای مانده از وی در بردارندۀ 2101 بیت، در قالب قصیده، قطعه، غزل و رباعی است. قالب مسلّط دیوان اشعار عالی غزل و سبکِ رایج در دیوانش بازگشت ادبی است. شعر عالی از ویژگی­های فکری قرن سیزده که به طور کلی در ادبیات فارسی رواج داشته، برخوردار است؛ وی همان­گونه که در زبان، پیرو قدما بوده در طرح موضوع و مضمون نیز مقلّد ایشان بوده­ است و می­توان گفت که همچون معاصران خود به بازآفرینی مضامین و موضوعات قدما به زبان قدما مشغول بوده است؛ در قصایدش اندیشۀ ناصرخسرو؛ اخلاقیات، زهد، حکمت، پند و اندرز منعکس است و در غزل­هایش از همان عشق و هجر مطرح شده از سوی حافظ و سعدی بار دیگر سخن می­راند و اساساً عمدۀ درونمایۀ غزل­هایش عشق و هجر است؛ همچنین مورد توّجه شاعری چون رهی معیّری بوده است. عالی از انواع موسیقی (بیرونی، کناری، درونی)، صنایع بدیعی و صورخیال در اشعارش بهره برده است تا شعری موزون و آهنگین و خیال انگیز و تاثیرگذار پدید آورد. شاعر، شیعه مذهبِ اثنی عشری و ارادتش به پیامبر و اهل بیت در اشعارش مشهود است. به استناد تذکره­ها شاعر خوشنویس بوده و خود نیز به آن اشاره کرده­ است. این پژوهش ضمن بررسی ویژگی­های سبکی؛ اعم از زبانی، ادبی و بویژه فکریِ­ شاعر، مختصری به زندگی­نامه و تحلیل نسخۀ خطّی عالی نیز پرداخته است. روش به­کار رفته در مقاله، توصیفی- تحلیلی است.
 

کلیدواژه‌ها

نسخۀ خطی؛ دیوان عالی؛ ویژگی های سبکی؛ سطح فکری

مراجع