اثربخشی مداخله مبتنی بر ذهن آگاهی بر بهبود مهارت های اجتماعی دانش آموزان پسر دارای اختلال سلوک

فصلنامه روان شناسی تحلیلی شناختی

دوره 11، شماره 42، آذر 1399، صفحه 57-69   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

نویسندگان

نسرین محدث¹؛ زینب خانجانی^{* 2}؛ علی نقی اقدسی³

¹دانشجوی دکتری روانشناسی تربیتی، واحد تبریز، دانشگاه آزاد اسلامی، تبریز، ایران

²استاد گروه روانشناسی، دانشگاه تبریز، تبریز، ایران

³استادیار گروه مشاوره، واحد تبریز، دانشگاه آزاد اسلامی، تبریز، ایران

چکیده

هدف:پژوهش حاضر با هدف تعیین اثربخشی مداخله مبتنی بر ذهن آگاهی بر بهبود مهارت های اجتماعی دانش آموزان پسر دارای اختلال سلوک انجام شد. روش: این پژوهش جزء مطالعات نیمه تجربی با طرح پیش آزمون- پس آزمون و گروه کنترل بود. جامعه آماری شامل دانش آموزان پسر مقاطع اول تا سوم دوره متوسطه اول شهر تبریز در سال تحصیلی 98-1397 بود. از این جامعه، نمونه ای به حجم 40 نفر با استفاده از پرسشنامه علایم مرضی کودک (CSI-4) و مصاحبه تشخیصی و بالینی از طریق روش های نمونه گیری خوشه ای چند مرحله ای و مبتنی بر هدف انتخاب و به تصادف در دو گروه آزمایش و کنترل جایگزین شدند. ابزار اندازه گیری در پیش آزمون و پس آزمون شامل پرسشنامه مهارت های اجتماعی ماتسون (MESSY) بود. تجزیه و تحلیل داده ها با استفاده از تحلیل کوواریانس در برنامه SPSS نسخه 25 انجام شد. یافته ها: تحلیل داده ها نشان داد که مداخله مبتنی بر ذهن آگاهی منجر به تفاوت معنی‌دار بین گروه‌ها در مهارت های اجتماعی به میزان 73 درصد و در مولفه های مهارت اجتماعی مناسب به میزان 58 درصد، جسارت نامناسب 18 درصد و تکانشی عمل کردن 43 درصد شده است. اما تاثیر معنی داری بر مولفه های اطمینان زیاد به خود و حسادت/گوشه گیری در بین گروه ها نداشت (05/0p < strong>>). نتیجه گیری: می توان مطرح کرد مداخله مبتنی بر ذهن آگاهی موجب افزایش مهارت های اجتماعی (مهارت های اجتماعی مناسب، جسارت نامناسب و تکانشی عمل کردن) در دانش آموزان دارای اختلال سلوک می شود.

کلیدواژه‌ها

اختلال سلوک؛ مهارت های اجتماعی؛ مداخله مبتنی بر ذهن آگاهی

مراجع

برقی ایرانی، زیبا؛ بختی، مجتبی؛ بگیان کوله مرز، محمدجواد. (1394). اثربخشی آموزش مهارت های اجتماعی مبتنی بر پردازش شناختی بر بهزیستی اجتماعی، هیجانی، روانشناختی و کاهش نشانه های کودکان دارای اختلال سلوک. دوفصلنامه شناخت اجتماعی، 4 (1)، 175-157.

خانی پور، محمدامین. (1396). رابطه ذهن آگاهی با کنترل خشم و مهارت های اجتماعی دانش آموزان پسر متوسطه دوم ناحیه 2 شیراز. پایان نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه آزاد اسلامی واحد مرودشت.

رضایی، اکبر؛ حافظی، علیرضا. (1390). مقایسه مهارت های اجتماعی دانش آموزان با نارسایی های ویژه در یادگیری، کم توان ذهنی، اوتیسم و عادی مدارس ابتدایی شهر تبریز. فصلنامه ایرانی کودکان استثنایی، 11 (4)، 374-363.

رهبر کرباسدهی، ابراهیم؛ حسین خانزاده، عباسعلی؛ رهبر کرباسدهی، فاطمه. (1396). تاثیر آموزش شناختی رفتاری مدیریت خشم بر بازداری پاسخ دانش آموزان با اختلال سلوک. مجله تعلیم و تربیت استثنایی، 17 (3)، 14-9.

سلامی، فاطمه؛ عشایری، حسن؛ استکی، مهناز؛ فرزاد، ولی اله؛ کوچک انتظار، رویا. (1395). آموزش تلفیقی مادر-محور و تاثیر آن بر نشانگان کمبود توجه و بیش فعالی کودکان. فصلنامه عصب روانشناسی، 2 (1)، 44-30.

سهرابی، فرامرز؛ اسدزاده، حسن؛ عرب زاده کوپانی، زهره. (1393). اثربخشی آموزش والدین بار کلی بر کاهش نشانه های اختلال نافرمانی مقابله ای در کودکان پیش دبستانی. مجله روانشناسی مدرسه، 3 (2)، 103-82.

شلانی، بیتا؛ انصاری، مصطفی؛ آبباریکی، اکرم. (1396). اثربخشی بازی با کلمات احساسی بر مهارت های اجتماعی دانش آموزان مبتلا به ناتوانی یادگیری. فصلنامه پژوهش های کاربردی روانشناختی، 4 (8)، 12-1.

ضیغمی محمدی، شراره؛ تجویدی، منصوره. (1390). ارتباط سلامت معنوی با ناامیدی و مهارت های اجتماعی نوجوانان مبتلا به تالاسمی ماژور (سال 1389). مجله مراقبت های نوین، 8 (3)، 124-116.

فرخی، حسین؛ مصطفی پور، وحید؛ سهرابی، فرامرز. (1396). تاثیر مداخله مبتنی بر نظریه ذهن و آموزش مهارت های اجتماعی بر نشانه های کودکان مبتلا به اختلال رفتار هنجاری. فصلنامه سلامت روان کودک، 4 (2)، 24-14.

کریمی، مرید؛ کیخاونی، ستار؛ محمدی، محمدباقر. (1389). تاثیر آموزش مهارت های اجتماعی بر اختلالات رفتاری کودکان دبستانی. مجله دانشگاه علوم پزشکی ایلام، 18 (3)، 68-61.

گال، دامین. مردیت؛ بورگ، والتر؛ گال، جویس. (1391). روش های تحقیق کمی و کیفی در علوم تربیتی و روان شناسی (جلد اول)، ترجمه احمد رضا نصر و همکاران. تهران: انتشارات سمت.

محمداسماعیل، الهه؛ علی پور، احمد. (1381). بررسی مقدماتی اعتبار و روایی و تعیین نقاط برش اختلال های پرسشنامه علائم مرضی کودکان (CSI-4). فصلنامه پژوهش در حیطه کودکان استثنایی، 2 (3)، 254-239.

موسوی نژاد، سید مرتضی؛ امیریان زاده، مژگان. (1396). پیش بینی مهارت های اجتماعی از طریق شخصیت کارآفرینانه و خودکارآمدی در دانشجویان دانشگاه جهرم. فصلنامه رهبری و مدیریت آموزشی، 11 (1)، 131-115.

نجفی، محمود؛ فولاد چنگ، محبوبه؛ علیزاده، حمید؛ محمدی فر، محمدعلی. (1388). میزان شروع اختلال کاستی توجه و بیش فعالی، اختلال سلوک و اختلال نافرمانی مقابله ای در دانش آموزان دبستانی. پژوهش در حیطه کودکان استثنایی، 9 (3)، 254-239.

American Psychiatric Association. (2013). Diagnostic and statistical manual of mental disorders (5th ed.), American Psychiatric Publishing, Arlington, VA.

Barnes, S., Brown, K. W., Krusemark, E., Campbell, W. K., & Rogge, R. D. (2007). The role of mindfulness in romantic relationship satisfaction and responses to relationship stress. Journal of Marital and Family Therapy, 33(4), 482–500.

Beauchemin, J., Hutchins, T. L., & Patterson, F. (2008). Mindfulness meditation may lessen anxiety, promote social skills, and improve academic performance among adolescents with learning disabilities. Complementary Health Practice Review, 13(1), 34-45. doi:10.1177/1533210107311624

Brown, K., & Ryan, R. (2003). The benefits of being present: Mindfulness and its role in psychological well-being. Journal of Personality and Social Psychology, 84(4), 822– 848. https://doi.org/10.1037/0022-3514.84.4.822

Cavanagh, K., Strauss, C., Forder, L., & Jones, F. (2014). Can mindfulness and acceptance be learnt by self-help?: A systematic review and meta-analysis of mindfulness and acceptance-based self-help interventions. Clinical psychology review, 34(2), 118-129

de Bruin, E. I., Blom, R., Smit, F. M., van Steensel, F. J., & Bogels, S. M. (2015). MYmind: Mindfulness training for youngsters with autism spectrum disorders and their parents. Autism, 19(8), 906-914. doi:10.1177/1362361314553279

Donno, R. E. (2006). Social communication deficits and conduct disorder (Order No. U592741). Available from ProQuest Dissertations & Theses Global. (1428643062). Retrieved from https://search-proquest-com.ezp.semantak.com/docview/1428643062?accountid=7181

Felder, J. N., Dimidjian, S., & Segal, Z. (2012). Collaboration in mindfulness-based cognitive therapy. J Clin Psychol, 68(2), 179-186. doi:10.1002/jclp.21832

Flynn, R. M., Ricker, A. A., Dolezal, C., Kunin, M., & Mellins, C. A. (2019). Residential summer camp for youth with special needs: A longitudinal approach to investigating differences in social skills. Children and Youth Services Review, 96, 354-363.

Ghasemi Bistagani, M., Musavi Najafi, F. (2017). Effectiveness of child-centered mindfulness on social skills and self-efficacy of children with learning disabilities. Social Behavior Research & Health, 1 (2), 91-99.

Good, D. J., Lyddy, C. J., Glomb, T. M., Bono, J. E., Brown, K. W., Duffy, M. K., Lazar, S. W. (2016). Contemplating mindfulness at work: An integrative review. Journal of Management, 42(1), 114–142.

Guillaumie, L., Boiral, O., & Champagne, J. (2017). A mixed-methods systematic review of the effects of mindfulness on nurses. J Adv Nurs, 73(5), 1017-1034. doi:10.1111/jan.13176

Hart, R., Ivtzan, I., & Hart, D. (2013). Mind the gap in mindfulness research: A comparative account of the leading schools of thought. Review of General Psychology, 17(4), 453– 466. https://doi.org/10.1037/a0035212

Hillgaar, S. D. (2011). Mindfulness and self regulated learning. Master's thesis in social and community psychology. Trondheim.

Jones, S. M., & Hansen, W. (2015). The impact of mindfulness on supportive communication skills: three exploratory studies. Mindfulness, 6(5), 1115-1128. doi:10.1007/s12671-014-0362-7

Katzmann, J., Goertz-Dorten, A., Hautmann, C., & Doepfner, M. (2018). Social skills training and play group intervention for children with oppositional-defiant disorders/conduct disorder: Mediating mechanisms in a head-to-head comparison. Psychotherapy Research, 1-15.

Kim, H.-A., Seo, L., Jung, J.-Y., Kim, Y. W., Lee, E., Cho, S.-M., & Suh, C.-H. (2019). Mindfulness-based cognitive therapy in Korean patients with systemic lupus erythematosus: A pilot study. Complementary Therapies in Clinical Practice, 35, 18-21.

Kohls, G., Baumann, S., Gundlach, M., Scharke, W., Bernhard, A., Martinelli, A., . . . Konrad, K. (2019). Investigating sex differences in emotion recognition, learning, and regulation among youths with conduct disorder. Journal of the American Academy of Child & Adolescent Psychiatry. doi:https://doi.org/10.1016/j.jaac.2019.04.003

Leyland, A., Rowse, G., & Emerson, L.-M. (2018). Experimental effects of mindfulness inductions on self-regulation: systematic review and meta-analysis. Emotion. https://doi.org/10.1037/emo0000425

Matson, J. L., & Boisjoli, J. A. (2008). Cutoff scores for the Matson Evaluation of Social Skills for Individuals With Severe Retardation (MESSIER) for adults with intellectual disability. Behav Modif, 32(1), 109-120.

Raudino, A., Woodward, L. J., Fergusson, D. M., & Horwood, L. J. (2012). Childhood conduct problems are associated with increased partnership and parenting difficulties in adulthood. Journal of Abnormal Child Psychology, 40, 251–263.

Rodríguez-Ledo, C., Orejudo, S., Cardoso, M. J., Balaguer, Á., & Zarza-Alzugaray, J. (2018). Emotional intelligence and mindfulness: relation and enhancement in the classroom with adolescents. Frontiers in Psychology, 9, 2162. doi:10.3389/fpsyg.2018.02162

Schoeberlein, D. (2012). Mindfulness para enseñar y aprender. Louisville, CO: Gaia; 10.1080/08959280802541039

Schonert-Reichl K. A., Oberle E., Lawlor M. S., Abbott D., Thomson K., Oberlander T. F., et al. (2015). Enhancing cognitive and social–emotional development through a simple-to-administer mindfulness-based school program for elementary school children: a randomized controlled trial. Dev Psychol, 51, 52–66.

Segrin, C. G., & Taylor, M. (2007). Positive interpersonal relationships mediate the association between social skills and psychological well-being. Personality and Individual Differences, 43(4), 637-646. https://doi.org/10.1016/j.paid.2007.01.017

Simpson, S., Mercer, S., Simpson, R., Lawrence, M., & Wyke, S. (2018). Mindfulness-based interventions for young offenders: a scoping review. Mindfulness. doi:10.1007/s12671-018-0892-5

Singh, N. N., Lancioni, G. E., Myers, R. E., Karazsia, B. T., Courtney, T. M., & Nugent, K. (2017). A mindfulness-based intervention for self-management of verbal and physical aggression by adolescents with Prader–Willi syndrome. Developmental Neurorehabilitation, 20(5), 253-260.

Vago, D. R., & Silbersweig, D. A. (2012). Self-awareness, self-regulation, and self-transcendence (S-ART): A framework for understanding the neurobiological mechanisms of mindfulness. Frontiers in Human Neuroscience, 6, 296. https://doi.org/10.3389/fnhum.2012.00296

Yang, Y., Liu, Y. H., Zhang, H. F., & Liu, J. Y. (2015). Effectiveness of mindfulness-based stress reduction and mindfulness-based cognitive therapies on people living with HIV: A systematic review and meta-analysis. International Journal of Nursing Sciences, 2(3), 283-294.

Yüksel, A., & Bahadır-Yılmaz, E. (2019). The effects of group mindfulness-based cognitive therapy in nursing students: A quasi-experimental study. Nurse Education Today, 104268.