مضمون آفرینی در غزلیات کلیم کاشانی

فصلنامه زبان و ادب فارسی

مقاله 5، دوره 12، شماره 44، آذر 1399، صفحه 85-121   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

نویسندگان

مرتضی رشیدی^{* 1}؛ زهرا حاتمی²؛ مهرداد چترایی¹

¹استادیار زبان و ادبیات فارسی دانشگاه ازاد اسلامی واحد نجف اباد

²دانشجوی دکتری زبان و ادبیات فارسی دانشگاه ازاد اسلامی واحد نجف اباد

چکیده

مضمون‌آفرینی فرایندی است که در آن نکتة باریک، خیال دقیق، نازک‌بینی و صورت تازه از معنی آفریده شده باشد که مهمترین ویژگی شعر فارسی از قرن نهم به بعد تا سبک معروف به هندی است. مضمون مقوله‌ایست ساختاری و مربوط به فرم و ظرفیت‌های زبانی و عامل شکل‌گیری مضمون، قدرت تداعی شاعراز رهگذر شباهت‌ها، مجاورت و تضادهاست.
کلیم کاشانی شاعر مضمون‌آفرین سبک هندی، با برخورداری از نگاهی ژرف و باریک‌بینانه به دنیای پیرامون خویش اشیا را با روشی متفاوت به کار می‌گیرد و با توجّه به عینیّت‌ها، اصول کلی و تصاویر خیالی و نیز کاربرد یک یا چند شگرد مضمون ساز به آفرینش مضامین تازه دست می‌زند و به شکل غیر مستقیم به بیان حالات نفسانی ناب خود می‌پردازد.
در این پژوهش برای دستیابی به شگردهای مضمون سازی با اشیا و بررسی زاویة دید شاعر، شمع به عنوان یکی از عناصر مضمون‌ساز در غزلیات کلیم مورد مطالعه قرار گرفت و مشخص شد که در میان شگردهای مختلف مضمون آفرینی «اسلوب معادله» پربسامدترین روش به کار رفته است که شاید بتوان دلیل وجود این بسامد چشمگیر را به آمیختگی میان شاعران و عوام نسبت داد عاملی که انگیزة همه فهم بودن را در شاعران صفویّه تقویت کرده است.

کلیدواژه‌ها

بلاغت؛ سبک هندی؛ کلیم کاشانی؛ مضمون آفرینی؛ شمع

مراجع