بررسی تطبیقی موانع اجرای عین تعهد در فقه، حقوق ایران و انگلیس

مطالعات فقهی و فلسفی

دوره 11، شماره 43، آذر 1399، صفحه 1-15   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

نویسندگان

محمدرضا اشتری¹؛ حسن پاشازاده^{* 2}؛ سلمان ولی زاده²

¹دانشجوی دکتری حقوق خصوصی، واحد تبریز، دانشگاه آزاد اسلامی، تبریز، ایران

²استادیار، گروه حقوق، واحد تبریز، دانشگاه آزاد اسلامی، تبریز، ایران

چکیده

هدف پژوهش حاضر بررسی تطبیقی موانع اجرای عین تعهد در فقه، حقوق ایران و انگلیس است. روش پژوهش توصیفی- تحلیلی بوده و نتایج نشان داد که هر دو نظریه از جهتی قابل ایراد و اشکال است: الزام به اجرای عین تعهد اگرچه با هدف اصلی و نهایی طرفین و جوهره قرارداد و اصل لزوم پایبندی به مفاد قرارداد منطبق است، ولیکن در صورت عدم ایفای تعهد به وسیله متعهد، الزام قانونی متعهد له بر پیمودن راه اجبار و منع از توسل به دیگر روش‌های جبران خسارت در بسیاری از موارد باعث اتلاف وقت، صرف هزینه سنگین و عدم جبران مناسب خسارت ناشی از نقض قرارداد به دلیل طولانی شدن روند دادرسی و از دست رفتن مطلوبیت قرارداد می‌گردد که مورد خواست مشترک و انتظار اولیه دو طرف نبوده و برخلاف اصل حسن نیّت بوده و لزوم پایبندی به قرارداد تا جایی است که از هدف اصلی اولیه خارج نشود. از سویی اصالت بخشیدن به دیگر روش‌های مقابله با نقض قرارداد و جبران خسارت و عدم پذیرش روش اجبار به انجام موضوع تعهد به عنوان اصل و قاعده اولیه و استثنایی تلقی نمودن آن، اگرچه در خیلی از موارد با سهولت و سرعت بیشتر و هزینه کمتر متعهد له را به هدف ثانویه خود یعنی جبران خسارت ناشی از نقض قرارداد می‌رساند، ولیکن با روح قرارداد و هدف اولیه که اجرای عین تعهد است، مغایرت دارد و در مواردی انجام عین تعهد بهترین و مناسب‌ترین روش تأمین منافع قراردادی متعهد له است. بر این اساس جمع دو نظریه به این است که در صورت تخلف و نقض قرارداد به جای الزام قانونی متعهد له به برگزیدن راه اجبار متعهد به اجرای عین تعهد و یا سد نمودن این راه و بسنده کردن به مطالبه خسارت یا دیگر روش‌های جبران، متعهد له از حق انتخاب اجرای عین تعهد یا مطالبه جبران خسارت به یکی از روش‌های مناسب به موازات برخوردار باشد تا در صورت امکان و نبود مانع و لحاظ صرفه و صلاح خود حق اجبار و الزام متعهد را به انجام عین موضوع داشته و دادگاه مکلف به رسیدگی باشد و چنانچه به دلیل عدم امکان اجبار، وجود مانع، بیم طولانی شدن فرآیند رسیدگی و اتلاف وقت و افزایش هزینه، از اجرای عین تعهد صرف‌نظر و قرارداد را فسخ و مطالبه خسارت نماید، دادگاه این خواسته را مورد رسیدگی قرار دهد و ضمن تنفیذ فسخ، متعهد را محکوم به جبران خسارت وارده کند.

کلیدواژه‌ها

عین تعهد خسارت؛ فقه؛ حقوق ایران؛ حقوق انگلیس؛ خسارت؛ فسخ قرارداد

مراجع

انصاری، مرتضی (1375). مکاسب. به قلم طاهر خوشنویس. تبریز: اطلاعات، چاپ دوم.

بحرانی، یوسف (۱۴۰۹). الحدائق الناضره. بیروت: دارالاضواء، ج ۱۹.

شعبانی، قاسم (۱۳۸۵). تعیین خسارت در قراردادها و تعهدات. تهران: انتشارات اطلاعات.

شمس، عبدالله (۱۳۸4). آیین دادرسی مدنی. تهران: انتشارات دراگ، ج۱، چاپ دوم.

شهیدی، مهدی (۱۳۸۳). حقوق مدنی، اصول قراردادها و تعهدات. تهران: انتشارات مجد، ج۲، چاپ سوم.

شهیدی، مهدی (۱۳۸۶). حقوق مدنی، شروط ضمن عقد. تهران: انتشارات مجد، ج4.

کاتوزیان، ناصر (۱۳۸۲). حقوق مدنی، قواعد عمومی قراردادها. تهران: انتشارات به نشر، ج2.

نورانی مقدم، یونس (1374). مطالعه تطبیقی تخلف وصف در حقوق ایران و کنوانسیون بیع بین‌المللی. پایان‌نامه کارشناسی ارشد. تهران: دانشگاه تربیت مدرس.

Anderson, A. (1953). Frustration of Contract, A Rejected Doctrine. 3 DE PAUL L. REV. 1 (1953); Note, 6 DE PAUL L. REV. 289 (1957). 167.

Corbin, A. (1988). Corbin on Contracts. U.S.A: West Poblishing co, Vol .5.

Guest, A.G. (1977). Chitty on Contracts: General Principles. London: Maxwell, Vol.1.

Honnold, J. (1991). Law for International Sale sunder The ; 1980. Boston: United Nations Convention, 3^rd ed.

Lando, O. (2001). Salient Features of The Principles of European Contract Law. Boston: United Nations Convention, 3^rd ed.

Treitel, G.H. (1995). Remedies, International Encyclopedia of Comparative Law. Anson: Law of Contract, 24^th ed, Vol. VII.

Treitel, G.H. (1999). The law of Contract. London: Maxwell, 10^th ed.