شیوۀ تأویل عاشقانة مولانا از آیات قران و بررسی آن در قصه‌های قرآنی

مطالعات زبان و ادبیات غنایی

دوره 10، شماره 36، آبان 1399، صفحه 9-30   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

نویسندگان

حلیمه دیلمی نژاد¹؛ شمس الحاجیه اردلانی^{* 2}؛ سید احمد حسینی کازرونی³

¹دانشجوی دکتری گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد بوشهر، دانشگاه آزاد اسلامی، بوشهر، ایران

²استادیار گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد بوشهر، دانشگاه آزاد اسلامی، بوشهر، ایران.

³استاد گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد بوشهر، دانشگاه آزاد اسلامی، بوشهر، ایران

چکیده

مولوی از بزرگ‌ترین عارفان داستان‌پرداز ادب فارسی است که به‌قصد بیان نکات اخلاقی و عرفانی به داستان‌سرایی خصوصاً قصص قرآن روی آورده است. یکی از ارکان مهم داستان‌های قرآن‌که در مثنوی مورد استفادة مولوی قرار گرفته است، شخصیت‌ها و چهره‌های قرآنی خصوصاً پیامبران می‌باشند. مولانا در مثنوی از بسیاری آیات قرآن بهره گرفته است و یکی از شگردهای مهم مولانا در برخورد با آیات قرآن کریم تأویل و تفسیر ذوقی و عاشقانة آن‌ها است. تأویل در فرهنگ اسلامی و به‌خصوص در ادب عرفانی، اصطلاحی معروف است که تحت عنوان تفسیر باطنی و از ظاهر به باطن رفتن به‌کاربرده می‌شود. اصولاً اعتقاد به باطن امور در مرکز تفکر مولاناست به همین دلیل او به تأویل توجهی ویژه دارد. او معتقد است که قرآن کریم دارای باطنی است که در زیر ظاهر الفاظ پنهان است. تأویل آیات قرآن کریم در مثنوی شیوه‌ای از تفسیر است که باطن را از ورای ظاهر و با معیار عشق و ذوق بیرون می‌آورد؛ ولی ظاهر را نفی نمی‌کند. یکی از مهم‌ترین شرایط تأویل از نگاه او، تأویل خویش است که خودشناسی و تزکیة نفس را ضروری می‌کند و نتیجة آن است؛ به این معنی که تأویل باید آدمی را به رحمت خداوند امیدوار کند.

کلیدواژه‌ها

تأویل؛ تأویل عاشقانه؛ قرآن کریم؛ مثنوی؛ مولانا

مراجع

قرآن کریم (1384)، ترجمة مهدی الهی قمشه‌ای، تهران: حافظ نوین، چاپ نوزدهم.

ابراهیمی، مهدی (1382)، «تأویل قرآن در مثنوی»، نشریة دانشکدة ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تبریز، س 46، ش 179، صص 39-59.

ابویزید، نصر حامد (1380)، معنای متن، ترجمة مرتضی کریمی نیا، تهران: طرح نو.

راستگو، سید محمد (1383)، «نگاهی نو به تأویل»، مجلة دانشکدة ادبیات و علوم انسانی دانشگاه خوارزمی، دورۀ 12، شمارة 45- 46، صص19-46.

زرین‌کوب، عبدالحسین (1366)، بحر در کوزه، تهران: علمی، چاپ سیزدهم.

-------------  (1368)، سرّ نی، ج 1، تهران: علمی.

سبزواری، ملا هادی (1375)، شرح مثنوی، به کوشش مصطفی بروجردی، تهران: انتشارات وزارت ارشاد.

شمس تبریزی، محمد بن علی (1369)، مقالات، به کوشش محمدعلی موّحد، تهران: خوارزمی.

شمیسا، سیروس (1391)، مولانا و چند داستان از مثنوی، تهران: قطره، چاپ دوم.

شهیدی، جعفر (1368)، نهج‌البلاغه، تهران: سازمان انتشارات و آموزش انقلاب اسلامی.

---------- (1373)، شرح مثنوی، تهران: علمی و فرهنگی.

طباطبایی، محمدحسن (1361)، قرآن در اسلام، تهران: بنیاد علوم اسلامی.

-------------- (1368)، تفسیر قرآن، ترجمة محمدباقر موسوی همدانی، تهران: انتشارات اسلامی، چاپ بیست و سوم.

عین القضات همدانی (1370)، تمهیدات، با مقدمه و تصحیح و تحشیة عفیف عسیران، تهران: منوچهری.

فروزانفر، بدیع‌الزمان (1373)، شرح مثنوی شریف، تهران: زوّار.

-------------  (1384)، رساله در تحقیق زندگی مولانا، تهران: زوّار.

گوهرین، سیدصادق (1383)، شرح اصطلاحات عرفانی، تهران: زوّار.

لوئیس، فرانگلین (1384)، مولانا دیروز تا امروز شرق و غرب، ترجمة حسن لاهوتی، تهران: نامک.

معرفت، محمدهادی (1415)، التمهید فی علوم القرآن، قم: مؤسسة النشر الاسلامی.

مولانا، جلال‌الدین، محمد(1369)، مثنوی معنوی، تصحیح رینولد نیکلسون، تهران: مولی.

----------------(1385)، فیه ما فیه، تصحیح و حواشی بدیع‌الزمان فروزانفر، تهران: نگاه.

---------------(1363)، کلیات شمس تبریزی، تصحیح بدیع الزمان فروزانفر، تهران: امیرکبیر.

میبدی، رشیدالدین (1352)، تفسیر ادبی عرفانی قرآن مجید، نگارش حبیب‌الله آموزگار، تهران: اقبال.

------------  (1371)، کشف‌الاسرار و عده الابرار، سعی و اهتمام علی‌اصغر حکمت، تهران: امیرکبیر.

میرزا محمد، علیرضا (1386)، قرآن در مثنوی، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.

نویا، پُل (1373)، تفسیر قرآنی و زبان عرفانی، ترجمة اسماعیل سعادت، تهران: نشر دانشگاهی.

هجویری، علی بن عثمان هجویری (1336)، کشف‌المحجوب، تصحیح ژوکوفسکی، ترجمة محمد عباسی، تهران: مؤسسة مطبوعاتی امیرکبیر.