مطالعه و ارزیابی مولفه‌های اخلاق زیستی دینی در کتب درسی علوم دوره ابتدائی

فصلنامه علمی مطالعات میان فرهنگی

مقاله 6، دوره 14، شماره 41، اسفند 1398، صفحه 145-168   

نوع مقاله: علمی_ پژوهشی

نویسندگان

حمید رضا خالدی^{* 1}؛ اکبر رهنما²؛ محسن فرمهینی فراهانی²

¹استادیار ژنتیک ، دانشگاه آزاد اسلامی ،واحد یادگار امام (ره)، (شهر ری)

²دانشیار فلسفه تعلیم و تربیت، دانشگاه شاهد

چکیده

پژوهش حاضر با هدف بررسی کتاب های درسی علوم تجربی دوره ابتدایی از نظر میزان توجه به مولفه های اخلاق زیستی صورت گرفته است. روش تحقیق در این کار پژوهشی تحلیل محتوا می باشد. جامعه ونمونۀ آماری در این پژوهش کتب علوم سال اول تا ششم پایه ابتدائی که تمامی محتوای کتاب ها شامل: نوشته ها، تصاویر، پرسش ها، تکالیف و آزمایش ها مورد بررسی قرار گرفته است. جدول تحلیل محتوا با استفاده از مولفه های اخلاق زیستی بر اساس 4 اصل بنیادین شامل اصل عدالت ، اصل رضایت ، اصل زیانبار نبودن (لاضرر) و اصل استقلال فردی با توجه به حفظ حریم شخصی، منزلت فردی و اجتماعی و حاکمیت تنظیم گردید. نتایج این تحقیق بیانگر این است که از مجموع 4475 گزاره های قابل تحلیل 648 گزاره (15%) به اصل اصول بنیادین اخلاق زیستی اشاره شده است. اصل عدالت با 220 گزاره (9/4%) ، اصل رضایت با 218 گزاره (8/4%)، اصل لاضرر با 210 گزاره (7/4%) و اصل حفظ حریم شخصی، منزلت فردی و اجتماعی و حاکمیت با 12 گزاره (2/0%) مطرح گردیده است. همچنین نتایج نشان می دهد که در تدوین کتب از نظر پیوستگی محتوایی انسجام لازم وجود ندارد و در بعضی از سالهای تحصیلی یک یا چند مولفه  اخلاق زیستی مورد توجه قرار نگرفته است. و در رابطه با چگونگی ارائه مفاهیم در سال های مختلف تحصیلی در قالب متن، تصویر و پرسش نیز دقت لازم وجود نداشته است.

کلیدواژه‌ها

اخلاق زیستی؛ تحلیل محتوا؛ علوم مقطع ابتدایی

مراجع

قرآن کریم. امام جمعه، سید محمد رضا (1377 ). تحلیل محتوای کتابهای علوم تجربی پایه سوم و چهارم ابتدائی در سال تحصیلی 77-76 ،پایان نامه کارشناسی ارشد،دانشگاه تربیت مدرس.

امانی، محمود(1374). « چرا کتابهای درسی علوم دوره ابتدائی تغییر کرده است؟»، نشریه رشد معلم، شماره 1 ،سال چهاردهم، شماره مسلسل 111.

آر. جی، فرای(1383 ). اخلاق زیستی چیست؟ ترجمه دکتر علی ملائکه، تهران: ویژنامه خردنامه.

آر،جی فرای(1383 ). اخلاق زیستی چیست؟، ترجمه دکتر علی ملائکه ،ویژه نامه خردنامه.

باطبی، نینا و فتحی، سروش (1397). « بررسی عوامل فرهنگی موثر بر رفتار زیست محیطی شهروندان(مورد مطالعه: شهروندان شهر آمل)»، فصلنامه مطالعات میان فرهنگی، سال سیزدهم، .159-179صص، 37 شماره

بهرام پور، مرضیه (1390). دین، طبیعت و بحران محیط زیست، تهران: نقش مانا.

جوادی آملی، عبداالله (1389). پیام افتتاحیه کنگره، دومین کنگره بین المللی اخلاق زیستی، تهران، ایران.

خدایار، نصراالله؛ قاسمی، فرشید و قلتاش، عباس (1392). « بررسی میزان توجه به مولفههای تربیت اخلاقی در کتابهای درسی (مطالعات اجتماعی، فارسی و هدیههای آسمانی) پایه ششم دوره ابتدایی»،همایش انجمن مطالعات برنامه درسی ایران. دانشگاه بیرجند.

دهخدا، علی اکبر(1375). لغت نامه دهخدا، تهران: انتشارات دانشگاه تهران.

راسخ، محمد؛ خداپرست، امیرحسن (1391). « تاثیر دو رویکرد الهیاتی و متنگرا بر اخلاق زیستی»، فصلنامه اخلاق در علوم و فناوری، سال هفتم، شماره 4 ،صص9-1.

رهنما، اکبر؛ بیجنوند، فرامرز و خدابنده اویلی، عباس (1389). « بررسی میزان انطباق محتوای کتاب «دین و زندگی» سال سوم متوسطه با اهداف مصوب آن در حیطه شناختی»، دوفصلنامه تربیت اسلامی، سال 6 ،شماره 13 .

رهنما، حسن، سنجریان فروغ (1390). «اخلاق زیستی در مهندسی ژنتیک»، فصلنامه اخلاق در علوم و فناوری، سال ششم، شماره 3.

سامانی عریضی، سید حمیدرضا و عابدی، احمد (1382). «تحلیل محتوای کتابهای درسی دوره ابتدایی برحسب سازه انگیزه پیشرفت»، مجله نوآوریهای آموزشی، دوره 2 ، .29-54 

سبحانی نژاد، مهدی و جعفری هرندی، رضا (1386). « بررسی و تحلیل میزان توجه به مفاهیم دفاع مقدس در کتابهای درسی دوره ابتدایی و راهنمایی»، دانشور رفتار، شماره 39 ، .54-14 

سرمد، زهره؛ عباس زادگان و الهه حجازی (1384). روش تحقیق در علوم رفتاری، تهران: انتشارات دانشگاه.

سلطانی، اکبر، ادیب، یوسف، محمودی، فیروز، واحدی، شهرام (1397). «تحلیل محتوای کتابهای درسی فارسی دورهی ابتدایی بر اساس مولفههای هوشهای چندگانه: روش آنتروپی شانون»، نشریه آموزش و ارزشیابی، سال 11 ،شماره 43.

سند تحول بنیادین آموزش و پرورش (1390). تهران: دبیرخانه شورای عالی انقلاب فرهنگی.

 

 

سند ملی برنامه درسی جمهوری اسلامی ایران (1390). تهران: دبیرخانه وزارت آموزش و پرورش.

سید فاطمی قاری، سید محمد (1381). « بیوتکنولوژی در آیینه فلسفه اخلاق»، فصلنامه باروری و ناباروری، 72-55 .

سیف، علی اکبر (1387 ). مقدمهای بر نظریه های یادگیری، تهران: نشر دوران.

طاهرپور، محمد شریف؛ جاویدی، طاهره، باقری، خسرو و نقی زاده، حسن (1395). «مبانی، اصول و روشهای تربیت شهروند زیست محیطی از دیدگاه اسلام»، پژوهش در مسائل تعلیم و تربیت اسلامی، سال بیست و چهارم، دوره جدید، شماره 30 ،صص 87-55.

عزتی، یونس؛ حقیقتیان، منصور و موذنی، احمد (1397).« مطالعه جامعهشناختی رابطه سرمایه اجتماعی با توسعه فرهنگی»، فصنامه مطالعات میان فرهنگی، سال چهاردهم، شماره 38 ، .37-64 

علاقه بند، علی (1374). جامعه شناسی آموزش و پرورش، تهران: انتشارات نشر یکم.

علیزاده، اعظم؛ درتاج، فریبرز و علوی، سید حمیدرضا (1388). « شناسایی و طبقه بندی  آموزه ها و مفاهیم اخلاقی در کتابهای درسی پایه اول دوره راهنمایی»، اخلاق در علوم و فناوری، سال چهارم، شماره 4-3.

عینی مهران، نادر (1387). تحلیل محتوای کتب درسی فارسی و علوم دورة ابتدایی در ارتباط با محیط زیست و حفاظت از آن در سال تحصیلی 86-85 ، پایاننامه کارشناسی ارشد، دانشگاه شهید بهشتی.

غیبی مهران، موبدیار (1384). « مبانی فلسفی اخلاق زیستی در ایران باستان»، اولین کنگره اخلاق زیستی، تهران: پژوهشگاه ملی مهندسی ژنتیک و زیست فناوری.

فرنودیان، فرج االله (1369). روشهای پرورش خلاقیت، مجله رشد تکنولوژی، تهران: انتشارات اختر.

قرباننیا، ناصر (1388).« ملاحظاتی پیرامون اعلامیه جهانی اخلاق زیستی و حقوق بشر»، فصلنامه اخلاق در علوم و فناوری، سال چهارم شماره 1و2.

لاریجانی، محمد باقر؛ زاهدی، فرزانه (1385). « اسلام و اصول چهارگانه اخلاق زیستی در غرب»، طب و تزکیه، شماره 21 ،صص 14-33.

مصباح یزدی، محمد تقی (1394). فلسفه اخلاق، تهران: موسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی(ره).

یارمحمدیان، محدحسین (1377). اصول برنامهریزی درسی، تهران: انتشارات یادوارهی کتاب

 

Beauchamp, G (1999). The application of bioethical principals to resolve conflicts in values. JK science journal, vol 1, no 2, p 40-44.

Beauchamp, T & Childress, J (2001). Principles of Biomedical Ethics, 5th Ed, Oxford University Press, Oxford.

Patton, M.Q (2002). Qualitative Research & Evaluation Methods. thousand Oask, Calif: sage Publicatio