تأثیر گفتمان شهادت بر ساخت هویت ملی

سیاست پژوهی ایرانی (سپهر سیاست سابق)

مقاله 6، دوره 7، شماره 26، دی 1399، صفحه 147-181   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22034/sej.2021.1899581.1242

نویسندگان

رضا پریزاد^{* 1}؛ سیدجواد هاشمی منفرد²

¹استادیار، گروه علوم سیاسی، واحد قم، دانشگاه آزاد اسلامی، قم، ایران

²دانشجوی دکتری، گروه علوم سیاسی، واحد قم، دانشگاه آزاد اسلامی، قم، ایران.

چکیده

هدف پژوهش حاضر بررسی نقش گفتمان ایثار و شهادت در ساخت هویت ملی، در چارچوب تحلیل گفتمان بود. روش پژوهش توصیفی- تحلیلی بوده و نتایج حاکی از آن است که جامعه‌‌پذیری سیاسی نسل جدید راه حل بحران هویت می‌باشد و گفتمان ایثار و شهادت، در فرایند جامعه‌‌پذیری امکان بیشتری در ساخت هویت ملی فراهم آورده است. از سوی دیگر در نتیجه غیریت‌‌سازی این گفتمان، رویکرد مقاومت در مقابل ستم‌‌پیشگان و مستکبران، شکل می‌‌گیرد. بدین ترتیب از طریق بازنمایی هویت برآمده از گفتمان شهادت، افراد و جماعت‌‌هایی که احساس می‌‌کنند در موقعیت ستم‌دیدگی قرار دارند، از خود مقاومت نشان داده و به ستیز یا رقابت با ستمگران می‌‌پردازند. مبارزان و مجاهدان مسلمان از طریق این گفتمان و برجسته ساختن برخی سازه‌‌ها و لایه‌‌های هویت برآمده از آن و با نشان دادن تمایزات خود، به نوعی غیریت‌سازی مبادرت ورزند.

کلیدواژه‌ها

گفتمان شهادت؛ هویت ملی؛ هویت مقاومت؛ نظریه گفتمان؛ گفتمان لاکلا و موف؛ گفتمان ایثار

مراجع

قرآن کریم.

آشورى، داریوش (1384). هویت ملى و پروژه ملت‏سازى. مدرسه، شماره 20.

آهنگر، عباسعلی؛ سلطانی، علی‌‌اصغر؛ خوشخونژاد، امیرعلی (1393). تحلیل گفتمانی انشقاق جریان اصول‌‌گرا به خرده گفتمان‌‌های جبهه پایداری و جبهه متحد اصول‌‌گرایی در انتخابات 1390.پژوهش‌های زبان‌‌شناسی، سال ششم، شماره اول.

بشیریه، حسین (1376). جامعه‏شناسى سیاسى. تهران: نشر نى، چاپ سوم.

بهرام‌پور، شعبانعلی (1379). درآمدی بر تحلیل گفتمان. در: محمدرضا تاجیک، گفتمان و تحلیل گفتمانی (مجموعه مقالات). تهران: فرهنگ گفتمان.

بیل، جیمز (1367). جنگ، انقلاب و روحیه؛ بازشناسی جنبه‌‌های دفاع و تجاوز. تهران: دبیرخانه کنفرانس بین‌المللی تجاوز و دفاع.

بیلیس، جان و همکاران (1373). استراتژی معاصر. ترجمه هوشمند میرفخرایی. تهران: دفتر مطالعات سیاسی و بین‌‌المللی.

چیت‏ساز قمى، محمدجواد (1383). هویت دینى جوانان در ایران. در: هویت در ایران. به کوشش على‏اکبر علیخانى. تهران: پژوهشکده علوم انسانى و اجتماعى جهاد دانشگاهى.

حاجتی، احمدرضا (1381). عصر امام خمینی. قم: بوستان کتاب.

حاجیانی، ابراهیم (1379). تحلیل جامعه‌‌شناختی هویت ملی در ایران و طرح چند فرضیه. مطالعات ملی، سال دوم، شماره 5.

خلجی، عباس (1386). ناسازه‌‌های نظری و ناکامی سیاسی گفتمان اصلاح‌‌طلبی (1384-1376). رساله دکتری، گروه علوم سیاسی. دانشگاه تهران.

خمینی، روح‌الله (1379). صحیفه امام. تهران: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، ج2-1، 4، 15، 16-17، 13.

خوش‌‌چهره، محمد؛ حبیبی، نیک‌‌بخش (1391). اصول پایه‌‌ای و عناصر کلیدی الگوی اسلامی- ایرانی پیشرفت از منظر اسناد فرادستی نظام جمهوری اسلامی ایران.راهبرد، سال 21، شماره 62.

دهخدا، علی‌‌اکبر (1372). لغت‌‌نامه. تهران: انتشارات دانشگاه تهران، ج3.

رضایى میرقائد، محسن؛ مبینى دهکردى، علی (1385). ایران آینده در افق چشم‏انداز. تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامى، سازمان چاپ و انتشارات.

سلطانی، سید علی‌‌اصغر (1384). قدرت، گفتمان و زبان (سازوکارهای جریان قدرت در جمهوری اسلامی ایران). تهران: نشر نی.

سند چشم‌‌انداز بیست ساله جمهوری اسلامی ایران.

طباطبایی، سید محمدحسین (1367). ترجمه المیزان. قم: بنیاد علمی و فرهنگی علامه طباطبایی، ج14.

عمید، حسن (1363). فرهنگ عمید. تهران: چاپخانه سپهر.

غفاری هشجین، زاهد و همکاران (1389). مؤلفه‌‌های اساسی گفتمان ایثار و شهادت در انقلاب اسلامی. مطالعات انقلاب اسلامی، سال هفتم، شماره 23.

فارسون، سمیح (1379). فرهنگ سیاسى در جمهورى اسلامى ایران. ترجمه معصومه خالقى. تهران: مرکز بازشناسی اسلام و ایران.

قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران.

قرشی، سیدعلی‌اکبر (1371). قاموس قرآن. تهران: دارالکتب الاسلامیه، چاپ ششم، ج7.

کاستلز، مانوئل (1380). عصر اطلاعات: اقتصاد، جامعه و فرهنگ (قدرت هویت). ترجمه حسن چاوشیان. تهران: طرح نو، ج2، 24.

متقی، ابراهیم؛ کریمی، مصطفی (1392). بررسی مفهوم شهادت در دوران دفاع مقدس با رویکرد تحلیل گفتمان. پژوهشنامه دفاع مقدس، سال دوم، شماره 6.

مطهری، مرتضی (1367). قیام و انقلاب مهدی. قم: صدرا.

هوارث، دیوید (1379). نظریه گفتمان. ترجمه امیرمحمد حاجی یوسفی. در: محمدرضا تاجیک، گفتمان و تحلیل گفتمانی (مجموعه مقالات). تهران: فرهنگ گفتمان.

ون دایک، تئون. ای. [تون آدریانوس فان دایک] (1389). مطالعاتی در تحلیل گفتمان (از دستور متن تا گفتمان‌‌کاوی انتقادی). گروه مترجمان. تهران: دفتر مطالعات و توسعه رسانه‌‌ها، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، چاپ سوم.

یورگنسن، ماریان؛ فیلیپس، لوئیز (1389). نظریه و روش در تحلیل گفتمان. ترجمه هادی جلیلی. تهران:
نشر نی.