تحلیل و تفسیر ساختار زبانی‌ ـ ادبی تاریخ بیهقی و حلاج الاسرار بیژن الهی

تفسیر و تحلیل متون زبان و ادبیات فارسی (دهخدا)

دوره 12، شماره 45، مهر 1399، صفحه 79-102   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.30495/dk.2020.678937

نویسندگان

فرح نیازکار^{* 1}؛ مرتضی جعفری²

¹استادیار زبان و ادبیات فارسی، واحد مرودشت، دانشگاه آزاد اسلامی، مرودشت، ایران.

²استادیار زبان و ادبیات فارسی، واحد شیراز، دانشگاه آزاد اسلامی، شیراز، ایران.

چکیده

تاریخ بیهقی از کتب تاریخی مهمی است که علاوه بر ذکر شواهد و مستندات تاریخی دوران خویش و نکات اخلاقی عبرت‌انگیز، به عنوان متنی با زبان فاخر و سهل ادبی مورد اقبال همگان قرار گرفته است و نمودار کمال دانش و بینش و هنر نویسندگی تاریخ‌نگار نامدار ایران، ابوالفضل بیهقی است که  با بهره‌مندی از ذوق سلیم و با به کارگیری ترکیبات بدیع، تعبیرات لغوی، افعال ترکیبی و ضرب‌المثل‌های نغز فارسی، گوی سبقت را از بسیاری، در خلق نثری روان، شاعرانه و به دور از تکلف و پیچیدگی زبان ربوده ؛ به گونه‌ای که اثرش نمونه هنر انشایی محسوب می‌شود که زیبایی را در سادگی کلام می‌جسته است. صراحت زبان ، قوّت کلام و تاثیرگذاری ژرف سخنان وی، موجب تاثیرپذیری زبانی و معنایی شاعران دیگری همچون اخوان‌ثالث و احمد شاملو شده است. بیژن الهی، شاعر، مترجم و نقاش معاصر نیز در برخی از آثارش از ساختار زبانی وی تاثیر پذیرفته که در این مقاله به گونه‌های مختلف تاثیرپذیری وی از نثر تاریخ بیهقی پرداخته شده است.

کلیدواژه‌ها

تاریخ بیهقی؛ بیژن الهی؛ حلاج‌الاسرار

مراجع

کتاب­ ها

اسکولز، رابرت (۱۳۸۳) درآمدی بر ساختارگرایی در ادبیات، ترجمه‌ فرزانه طاهری، ج2، تهران: آگاه.

بیهقی، محمدبن حسین (1373) تاریخ بیهقی، با معنی واژه‌ها و شرح بیت‌ها و جمله‌های دشوار و امثال و حکم و برخی نکته‌های دستوری و ادبی، به کوشش خلیل خطیب‌رهبر، ج3، تهران: مهتاب.

پورنامداریان، تقی (۱۳۸۱) سفر در مه: تأملی در شعر احمد شاملو، تهران: مؤسسه انتشارات نگاه.

شفیعی کدکنی، محمدرضا (۱۳۷۶) موسیقی شعر، تهران: آگه.

صفوی، کورش (۱۳۸۳) از زبان‌شناسی به ادبیات، ج2، تهران: سورۀ مهر.

غلامرضایی، محمد (۱۳۸۱) سبک‌شناسی شعر پارسی از رودکی تا شاملو، تهران: نشر جامی.

فاولر، راجر... [و دیگران] (1386) ‏زبانشناسی و نقد ادبی، با همکاری رومن یاکوبسن، دیوید لاج، پیتر بری؛ ترجمه مریم خوزان، حسین پاینده، تهران: نشر نی.

وحیدیان کامیار، تقی (۱۳۸۳) بدیع از دیدگاه زیبایی‌شناسی، تهران: سمت؛ چشمه.

الهی، بیژن (1393) حلاج الاسرار (اخبار و اشعار)، تهران: پیکره.

مقالات

فرشیدورد، خسرو (1350) بعضی از قواعد دستوری تاریخ بیهقی، یادنامۀ ابوالفضل بیهقی: مجموعه سخنرانی‌های مجلس بزرگداشت ابوالفضل بیهقی مشهد، 21 تا 25 شهریور ماه 1349، مشهد: دانشگاه مشهد، صص 515ـ468.