تحلیل و تفسیر «وجهیت و صدای دستوری» در متون ادبی (آرش کمانگیر) و (درفش کاویان)

تفسیر و تحلیل متون زبان و ادبیات فارسی (دهخدا)

دوره 12، شماره 45، مهر 1399، صفحه 103-126   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.30495/dk.2020.678938

نویسندگان

سیدحسین وحید عرب¹؛ احمد ذاکری^{* 2}

¹دانشجوی دکتری زبان و ادبیات فارسی، واحد کرج، دانشگاه آزاد اسلامی، کرج، ایران.

²دانشیار زبان و ادبیات فارسی ، واحد کرج، دانشگاه آزاد اسلامی، کرج، ایران.

چکیده

در تحلیل سبک­شناسانۀ متن و بیان دیدگاه شاعر، واکاوی و شناخت مقوله­ های نحوی «وجهیت و صدای دستوری» اهمیت بسیاری دارد. هدف این مقاله کشف پیوند میان وجهیت با معنای سخن و چگونگی میزان قطعیت متن شعر  و قاطعیت کلام شاعر است. برای یافتن چگونگی رابطۀ زبان شاعر با جهان بینی وی، با روش توصیفی-تحلیلی، سه متغیر نحوی وجهیت «فعل، قید و صفت» با دو صدای نحوی «فعال و منفعلِ» در بافت شعر دو منظومۀ ارزشمند ادب معاصر؛ «آرش کمانگیر و درفش کاویان» مورد بررسی قرارگرفت. یافته­ های حاصل از پژوهش، نشان داد که میان ساختارهای نحوی با محتوای سخن، یک رابطۀ همسو و مکمل بر قرار است. وجه اخباری به عنوان وجه غالب با درجه بیان قطعی از «اسطوره آرش» و «قهرمانِ ملی کاوۀ آهنگر» خبر می­ دهد که کسرایی و مصدق، با علاقۀ وافر و مبتنی بر نیاز جامعه، به باززایی آن اسطوره­ ها دست زده­اند. پربسامدترین صدای دستوری، صدای منفعل است. اما از آنجا که در این تحقیق، همه جملاتِ حاوی «فعل لازم و فعل اسنادی» ماهیت منفعل ندارند، عکس معیار تشخیص عمل کرده و صدای فعال بر صدای منفعل غلبه می­یابد و به موضع اقتدار کلام گوینده می­ افزاید. از تلاقی دولایۀ نحوی در این دو اثرحماسی، چهار مولفه سبکیِ؛ «نحو شعری پویا، صورت سبکی احساسی و  آرمانگرا، دو دیدگاه امید و ناامیدی و دو موضِع آشکار و پنهان» ایجاد شده است.

کلیدواژه‌ها

وجهیت؛ صدای دستوری؛ لایۀ نحوی؛ آرش کمانگیر؛ درفش کاویان؛ حماسه

مراجع

کتاب­ ها

احمدی، بابک (1372) ساختار و تاویل متن، جلد اول، تهران: نشر مرکز.

فتوحی، محمود (1391) سبک­شناسی، نظریه­ ها، رویکردها  و روش­ ها، چاپ اول، تهران: سخن.

درپر، مریم (1392) سبک­شناسی  نامه­ های غزالی  با رویکرد تحلیل گفتمان انتقادی، چاپ اول، تهران: انتشارات علم.

روزبه، محمد رضا (1383) شرح، تحلیل و تفسیر شعر نو فارسی، چاپ اول، تهران: انتشارات حروفیه.

شریفی، فیض (1391) شعر زمان ما، سیاوش کسرایی، چاپ اول، تهران: انتشارات نگاه. .

طاهری، قدرت الله (1392) بانگ در بانگ، تهران: نشرعلمی.

فرشیدورد، خسرو ( 1388) دستورمفصلامروز، تهران: سخن.

کسرایی، سیاوش (1387) مجموعه اشعار، از آوا تا هوای آفتاب، تهران: نگاه.

لنگرودی، شمس (1377) تاریخ تحلیلی شعر نو، جلد 2، تهران: نشر مرکز.

مصدق، حمید (1340) منظومۀ درفش کاویان، تهران: انتشارات توکا.

مقالات

رحمانی پرهیزکار، زهرا و گلفام، ارسلان (1393) بررسی طرح­ واره­ های وجهیت در زبان فارسی با رویکرد شناختی، فصلنامۀ مطالعات زبان و گویش­ های غرب ایران، دانشکدۀ ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه رازی کرمانشاه سال اول، شمارۀ 4، صص118-101.