گذر از نه بیشة شهریارنامه بر اساس نظریة تک اسطورة جوزف کمپبل

تفسیر و تحلیل متون زبان و ادبیات فارسی (دهخدا)

دوره 12، شماره 45، مهر 1399، صفحه 239-256   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.30495/dk.2020.678943

نویسندگان

مرضیه مشعلیان¹؛ لیلا هاشمیان^{* 2}

¹دانشجوی دکتری زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه بوعلی سینا، همدان، ایران

²دانشیار زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه بوعلی سینا، همدان، ایران.

چکیده

جوزف کمپبل(1904-1987م.) اسطوره ­شناس آمریکایی بود که در زمینة اسطوره ­شناسی و مذهب مطالعات وسیعی انجام داد. «سفر قهرمان» الگویی است که نخستین بار توسط جوزف کمپبل در کتاب «قهرمان هزارچهره» مطرح شد. وی با توجه به شباهت­های ساختاری اسطوره­ ها، الگویی واحد برای تمام داستان­ها ترسیم کرده است. این الگو اگرچه از لحاظ تفاوت فرهنگ­ها و زمان­ها دچار تغییر و تحول می­ شود، اما اساس و بنیاد آن همواره ثابت است. بر پایة نظریة تک اسطورة کمپبل قهرمان به دنبال دعوتی، از جامعة خویش جدا می­شود و با بهره­ گیری از آموزه­ ها پای در سفر می­ نهد و مراحلی همچون ندای پیک، رد دعوت، قبول دعوت، راهنما، گذر از آستانه، امداد، آزمون، پاداش، اکسیر و بازگشت را پشت سر می­ گذارد. منظومة «شهریارنامه» عثمان مختاری نمونه ­ای کامل از مراحل اسطوره­ای سفر قهرمان جوزف کمپبل را به تصویر می­ کشد. قهرمان این منظومه، ضمن پشت سر گذاشتن موانع و آزمون­ها، به منزلة نماد اراده و قدرت یک ملت قدم در راه سرزمینی دیگر می­ گذارد تا با پیروزی بر موجودات اهریمنی، چیرگی اندیشة ایرانی را بر دیگر ملت ­ها و باورها نشان دهد.

کلیدواژه‌ها

سفر قهرمان؛ جوزف کمپبل؛ نظریة تک اسطوره؛ شهریارنامه؛ عثمان مختاری

مراجع

کتاب­ ها

امیدسالار، محمود (1381) بیان ادبی و بیان عامیانه در حماسه­ های فارسی، جستارهای شاهنامه ­شناسی و مباحث ادبی، تهران: بنیاد موقوفات دکتر محمود افشار.

ارشاد، محمدرضا (1386) تحوّل اسطوره­ های ایرانی؛ گفت­وگو با ابوالقاسم اسماعیل پور، تهران: هرمس.

بیگدلی، غلامحسین (1377) شهریارنامه، تهران: پیک فرهنگ.

خانلری، زهرا (1348) فرهنگ ادبیات فارسی، تهران: بنیاد فرهنگ ایران.

رستگارفسایی، منصور (1383) پیکرگردانی در اساطیر، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.

رزمجو، حسین (1381) قلمرو ادبیات حماسی ایران، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.

ریاحی، محمدامین (1387) فردوسی، تهران: طرح نو.

ساروخانی، باقر (1373) روش­ های تحقیق در علوم انسانی، ج2، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.

صفا، ذبیح الله (1352) حماسه­ سرایی در ایران، تهران: امیر کبیر.

کمپبل، جوزف (1389و1392) قهرمان هزار چهره، ترجمه شادی خسرو پناه، مشهد: گل آفتابگردان.

گورین، ویلفرد. ال و همکاران (1370) راهنمایی رویکردهای نقد ادبی، ترجمه زهرا میهن خواه، تهران: اطلاعات.

مختاری غزنوی، عثمان (1361) دیوان اشعار، تصحیح جلال الدین همایی-تهران: علمی و فرهنگی.

نفیسی، سعید (1363) تاریخ نظم و نثر در ایران و در زبان فارسی، تهران: فروغی.

واحد دوست، مهوش (1379) نهادینه ­های اساطیری در شاهنامه، تهران: سروش.

ووگلر، کریستوفر (1387) سفر نویسنده، ترجمة محمد گذرآبادی، تهران: مینوی خرد.

وگلر، کریستوفر (1390) ساختار اسطوره­ای در فیلم­نامه، ترجمه عباس اکبری، تهران: نیلوفر.

همایی، جلال (1361) مختاری­ نامه، تهران: علمی و فرهنگی.

یونگ، کارل گوستاو (1386) افسانه و سمبل­ هایش، باهمکاری ماری لویفرون فرانتس و دیگران، ترجمۀ محمود سلطانیه، تهران: جامی.

مقالات

آتشین جان، بابک (1378) شهریارنامه، دانشنامۀ ادب فارسی، ادب فارسی در افغانستان به سرپرستی حسن انوشه، تهران، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، صص333-337.

امامی، نصرالله و دیگران (1394) بررسی و تحلیل منظومه مانلی نیما یوشیج بر اساس الگوی سفر قهرمان جوزف کمپبل، فصل نامه شعر پژوهی (بوستان ادب) دوره هفتم، شماره 4، صص 20-1.

کنگرانی، منیژه (1388) تحلیل تک اسطوره سنجی نزد کمپبل با نگاهی به روایت یونس و ماهی، پژوهش نامه فرهنگستان هنر، سال سوم، شماره 14، صص74-91.

پایان نامه

زعفرانلو، فرزانه (1390) ساختار اسطوره­ای سمک عیار و انطباق آن با نظریه جوزف کمپبل، پایان­نامه کارشناسی ارشد دانشگاه آزاد اسلامی واحد شیروان.

منابع انگلیسی

Rieu charless (1881) Cataloge the Persian manuscripts in the British museem, Volume 11. Ludgate hill