نقد اجتماعی اشعار شاملو با تأکید بر مقوله طنز

فصلنامه مطالعات ادبیات تطبیقی

دوره 15، شماره 57، اردیبهشت 1400، صفحه 263-289   

نوع مقاله: علمی پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.30495/clq.2021.679123

نویسندگان

علی شربتی¹؛ حسین منصوریان^{* 2}؛ ناهید اکبری³

¹دانشجوی دکتری زبان و ادبیات فارسی، واحد قائمشهر، دانشگاه آزاد اسلامی، قائمشهر، ایران

²دانشیار گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد قائمشهر، دانشگاه آزاد اسلامی، قائمشهر، ایران

³استادیار گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد قائمشهر، دانشگاه آزاد اسلامی، قائمشهر، ایران

چکیده

یکی از ابزارهایی که شاعران برای نقد جامعه استفاده می‌شود طنز است. طنز گونه‌ای از ادبیات غنایی است که در ایجاد اشتیاق و جلب خواننده قدرت بی نظیری دارد و با نگرش نقادانه محقق می‌شود. در تاریخ فرهنگ مکتوب ایران موقعیت ویژه دارد و آن را بالاترین درجه نقد ادبی می‏دانند. ظرفیت زبان طنز و دیگر شاخه‏های شوخ‌طبعی، در بیان ابهام‌آمیز مسائل و ابتلائات بشری، خصوصاً در زمانه اختناق و فشار، آن را به یکی از اثرگذارترین انواع ادبی مبدل ساخته است. شاعران آزادی‌خواه و اجتماعی و پای بند به تعالی انسان، در دوره‌ خویش با مشکلاتی اجتماعی، استبداد و بی‌عدالتی روبه‌رو بوده که مخالفت خود را به طرق مختلف آشکار و نهان و در قالب طنز و ابهام از این مشکلات انتقاد می‌کرد. این پژوهش به تحلیل شیوه‌های پرداخت طنز و مطایبه در مجموعه اشعار پرداخته است و هدف آن نشان دادن شگردهای طنز و مطایبه در اشعار شاعر معاصر ایرانی شاملو بوده است و شعرهای او را در فضای جامعه شاعر تحلیل می‌کند.    

کلیدواژه‌ها

احمد شاملو؛ نگرش نقادانه؛ طنز اجتماعی و سیاسی؛ شعر نو

مراجع

 

کتابنامه

اصلانی، محمدرضا. 1385ش، فرهنگ واژگان و اصطلاحات طنز، تهران: کاروان.

آرین پور، یحیی. 1350ش، از صبا تا نیما، ج 2و1، تهران: انتشارات فرانکلین.

آرین پور، یحیی. 1357ش، دوزخ اما سرد، تهران: انتشارات توکا.

پاشایی، ع. 1378ش، زندگی و شعر احمد شاملو، ج 2و1، تهران: نشر ثالث.

تسلیمی، علی. 1387ش، گزاره تعالی در ادبیات معاصر ایران(داستان)، تهران: کتاب آمه.

تنکابنی، فریدون. 1375ش، اندیشه و کلیشه، تهران: انتشارات جهان کتاب.

حریری، ناصر. 1385ش، درباره هنر و ادبیات(گفت‌وشنودی با احمد شاملو)، چاپ پنجم، تهران: انتشارات نگاه..

حقوقی، محمد. 1376ش، شعر و زمان ما(احمد شاملو)، تهران: انتشارات نگاه.

حلبی، علی‌اصغر. 1364ش، تاریخ طنز و شوخ‌طبعی در ایران و جهان اسلام، تهران: انتشارات بهبهانی.

دستغیب، عبدالعلی. 1373ش، نقد آثار احمد شاملو، تهران: نشر آروین.

زرین‌کوب، عبدالحسین. 1372ش، شعرِ بی‌دروغ شعرِ بی‌نقاب، تهران: علمی و فرهنگی.

شاملو، احمد. 1329ش، آهن‌ها و احساس، در مجموعه آثار، دفتر یکم: شعرها، تهران: انتشارات نگاه.

شاملو، احمد. 1330ش، قطع‌نامه، در مجموعه آثار، دفتر یکم: شعرها، تهران: انتشارات نگاه.

شاملو، احمد. 1335ش، هوای تازه، در مجموعه آثار، دفتر یکم: شعرها، تهران: انتشارات نگاه.

شاملو، احمد. 1338ش، باغ آینه، در مجموعه آثار، دفتر یکم: شعرها، تهران: انتشارات نگاه.

شاملو، احمد. 1341ش، لحظه‌ها و همیشه، در مجموعه آثار، دفتر یکم: شعرها، تهران: انتشارات نگاه.

شاملو، احمد. 1344ش، درخت و خنجر و خاطره، در مجموعه آثار، دفتر یکم: شعرها، تهران: انتشارات نگاه.

شاملو، احمد. 1345ش، ققنوس در باران، در مجموعه آثار، دفتر یکم: شعرها، تهران: انتشارات نگاه.

شاملو، احمد. 1354ش، از مهتابی به کوچه(مجموعه مقالات)، تهران: انتشارات توس.

شاملو، احمد. 1369ش، مدایح بی صله، در مجموعه آثار، دفتر یکم: شعرها، تهران: انتشارات نگاه.

شاملو، احمد. 1378، مجموعه‌ آثار، دفتر یکم: شعرها، چاپ هشتم، تهران: انتشارات نگاه.

شفیعی کدکنی، محمدرضا. ‌1366ش‌، مفلس کیمیا فروش، تهران: انتشارات سخن‌.

صدر، رؤیا. 1381ش، بیست سال با طنز، تهران: انتشارات هرمس.

مجابی، جواد. 1377ش، شناختنامه شاملو، تهران: نشر قطره.

مجابی، جواد. 1380ش، آیینه بامداد، چاپ اول، تهران: انتشارات فصل سبز.

مختاری، محمد. 1383ش، انسان در شعر معاصر، چاپ سوم، تهران: انتشارات توس.

مظفری ساوجی، مهدی. 1386ش، از بامداد(گفت‌وگوهایی پیرامون زندگی و آثار شاملو)، تهران: انتشارات مروارید.

موسوی گرمارودی، سید علی. 1380ش، دگر خند، تهران: مؤسسه مطالعات تاریخ معاصر ایران.

نیکبخت، محمود. 1380ش، مشکل شاملو در شعر، اصفهان: نشر هشت.

 

مقالات و پایان‌نامه‌ها

رستمی، امیرگوهر. بهار 1392ش، «زندگی و مرگ در اشعار فوزی معلوف و احمد شاملو»، فصلنامه مطالعات ادبیات تطبیقی دانشگاه آزاد جیرفت، شماره 25، صص 35 -7.

زروئی نصرآباد، ابوالفضل. 1382ش، «طنز در ادب فارسی»، تهران، دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران جنوب، پایان‌نامه کارشناسی ارشد، زبان و ادبیات فارسی.

شهیدی، داود. 1384، «طنز سیاه‌ و سفید در متن خاکستری»، ماهنامه کیهان کاریکاتور، سال چهاردهم.