مقایسۀ ادبیات تاریخ بلعمی و ادبیات تاریخ ثعالبی

فصلنامه مطالعات ادبیات تطبیقی

دوره 16، شماره 61، خرداد 1401، صفحه 1-18   

نوع مقاله: علمی پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.30495/clq.1401.679126

نویسندگان

اشرف فرج‌زاده¹؛ اصغر رضاپوریان^{* 2}؛ امیرحسین همتی¹

¹گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد شهرکرد، دانشگاه آزاد اسلامی، شهرکرد، ایران

²گروه زبان و ادبیات فارسی، علوم انسانی، دانشگاه آزاد اسلامی واحد شهرکرد، شهرکرد، ایران

چکیده

عنصر روایت یکی از مهمترین جنبه‌های ادبیات است که در چند دهة اخیر ذهن بسیاری از پژوهشگران حوزة نقد ادبی را به خود مشغول داشته است. اما در تاریخ ادبیات ایران «تاریخ نگاری» و آثار تاریخی فی النفسه اثر ادبی محسوب می‌شده، چراکه منشیان و ارباب رسایل و کارمندان دیوان انشاء و علما و ادیبان به کار نوشتن تاریخ مشغول بوده‌اند و یکی از مهم‌ترین بنیان‌های تاریخ نگاری برای آنان آشنایی به فن انشاء و دبیری و مهارت در فنون ادبی بوده است. از نیمه‌های قرن چهارم به بعد رفته رفته کتاب‌های بلاغت فارسی، مستقل از رسالات بلاغت عربی، به نگارش درمی‌آید و بنابراین رسالات تاریخی نیز مورد نقد ادبی قرار می‌گیرد.
دو کتاب مهم تاریخ بلعمی مربوط به قرن چهارم که به دست بلعمی دبیر نگارش یافته و تاریخ ثعالبی که ظاهراً به قلم یک عالم علوم دین نوشته شده به لحاظ نوع روایت و سبک و سیاق به کارگیری مولفه‌های روایی نمونه‌ایی روشن از تغییر یا چگونگی روند تغییردر کاربری صنایع بلاغی در این یک قرن است. نوشتة حاضر به تحلیل تفاوت روایت در این دو اثر از نظر ارکان روایت، همچون زاویة دید، میزان استفاده از گفتگو به عنوان عنصر پیش برندة پیرنگ و جان بخشی به خوانش روایت، و دیگر مولفه های روایت بر مبنای آرای ناقدان جدید در حوزة روایت می پردازد.

کلیدواژه‌ها

ادبیات تاریخ بلعمی؛ ادبیات تاریخ ثعالبی؛ زاویه دید؛ شخصیت پردازی؛ عناصر روایت

مراجع

امینی، نوروز؛ مودب، رضا. 1392، «چگونگی تعامل طبری، ابن کثیر و ثعالبی با روایات تفسیری اهل بیت علیهم السلام»، بهار و تابستان، سال46، شمارة 1، صص 50 ـ21.

اخوت، احمد. 1371، دستور‌ زبان‌ داستان. تهران: فردا.

آرتونلی، ویلسون . 1374، ویژگی‌های نگارش داستان کوتاه. ترجمۀ سروش مقصودی. تهران: فوژان‌.