تحلیل ساختاری شکوفایی شهری با رویکرد آینده نگاری (مطالعۀ موردی: کلانشهر اهواز)

جغرافیا و مطالعات محیطی

دوره 9، شماره 35، آبان 1399، صفحه 21-30   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

نویسندگان

محمدعلی فیروزی¹؛ فرشته شنبه پور^{* 2}

¹استاد گروه جغرافیا و برنامه ریزی شهری دانشگاه شهید چمران اهواز، اهواز، ایران

²دانشجوی دکتری جغرافیا و برنامه ریزی شهری دانشگاه شهید چمران، اهواز، اهواز، ایران

چکیده

شکوفایی شهری مفهومی است در ارتباط با توسعه­ی متعادل و هماهنگ در محیط که با عدالت مطرح می­باشد و به عنوان نوعی ساخت­و ساز اجتماعی به فعالیت­های انسانی کالبد می­بخشد. امروزه نگاه متفاوت به آینده باعث شده که انسان به دنبال یافتن آینده نباشد، بلکه با بهره­گیری از ابزارهای گوناگون آیندۀ مطلوب خود را بسازد. از طرفی چالش­های زندگی نوین شهری و مشکلات محیطی و اجتماعی موجب روی آوردن به رویکرد آینده­پژوهی در برنامه­ریزی شهری و بهره­گیری از ابزارهای گوناگون برای ساختن آینده مطلوب شده است. پژوهش حاضر با بهره­گیری از تکنیک تحلیل اثرات متقاطع که یکی از روش­های متداول در آینده­نگاری است و با استفاده از نرم­افزار میک­مک به تحلیل مؤلفه­های شکوفایی شهری در کلان­شهر اهواز پرداخته است. در ادامه با استفاده از روش دلفی 30 مؤلفه در پنج حوزه (بهره­وری، زیرساخت­ها، کیفیت زندگی، برابری و مشارکت اجتماعی و پایداری محیط­زیست) به عنوان شاخص­های شکوفایی شهری استخراج شد. نتایج حاکی از این است که در صفحه پراکندگی پنج دسته (عوامل تأثیرگذار، عوامل دووجهی، عوامل تنظیمی، عوامل تأثیرپذیر و عوامل مستقل) قابل شناسایی هستند. در نهایت از میان 30 عامل یاد شده، پس از بررسی میزان تأثیرگذاری این عوامل بر یکدیگر و بر وضعیت آینده کلان­شهر اهواز با روش­های مستقیم و غیرمستقیم، 7 عامل کلیدی (میزان سواد، خانوارهای زاغه­نشین، آلودگی هوا، نرخ بیکاری، مراکز فرهنگی، امید به زندگی در بدو تولد و نرخ فقر) که بیشترین نقش را در وضعیت آینده شکوفایی شهری اهواز دارند، انتخاب شدند. در ادامه نتایج نشان می­دهد که هیچکدام از مؤلفه­های شکوفایی شهری در اهواز از نگاه کارشناسان، به عنوان عامل هدف قابل تعریف نمی­باشد و این مسئله نشان از چندجانبه بودن مسئله شکوفایی کلان­شهر اهواز است.

کلیدواژه‌ها

آینده نگاری؛ تحلیل ساختاری؛ شکوفایی شهری؛ میک مک؛ کلانشهر اهواز

مراجع

احدنژاد، محسن، حاضری، صفیه، مشکینی، ابوالفضل و عیسی پیری (1397): «شناسایی عوامل کلیدی مؤثر بر شکوفایی شهری با رویکرد آینده­نگاری، مطالعه موردی: کلان­شهر تبریز»، نشریه پژوهش و برنامه­ریزی شهری، سال 9، شماره پیاپی 32، بهار 1397.

تقوایی، مسعود و حسین حسینی­خواه (1396): «برنامه­ریزی توسعه صنعت گردشگری مبتنی بر روش آینده­پژوهی و سناریونویسی، مطالعه موردی: شهر یاسوج»، مجله برنامه­ریزی و توسعه گردشگری، سال ششم، شماره 33، زمستان 1396

جوکار، سجاد (1394): «بررسی الگوهای مراکز خرید و مجتمع­های تجاری در شهر اهواز»، پایان­نامة کارشناسی ارشد، استاد راهنما: سعید امانپور، دانشکدة علوم زمین، دانشگاه شهید چمران، اهواز.

خیرگو، منصور و زینب شکری (1390): «توسعۀ فرآیند سیاست­گذاری با استفاده از راهبرد آینده­نگاری»، مدیریت نظامی، دوره 11، شماره 42، تابستان 1390.

دانش­پور، حمیدرضا، سعیدی­رضوانی، نوید و محمدرضا بذرگر (1397): «ارزیابی مناطق یازده­گانه شهر شیراز به لحاظ شاخص شکوفایی شهری با استفاده از مدل FAHP، نشریه پژوهش و برنامه­ریزی شهری، سال 9، شماره پیاپی 33، تابستان 1397.

زالی، نادر (1388): «آینده­نگاری توسعه منطقه­ای با رویکرد برنامه­ریزی سناریو مبنا نمونه موردی: استان آذربایجان شرقی»، استاد راهنما: محمدرضا پورمحمدی، رساله دکتری رشته جغرافیا و برنامه­ریزی شهری، دانشگاه تبریز.

زالی، نادر و فروغ عطریان (1395): «تدوین سناریوهای توسعۀ گردشگری منطقه­ای بر اساس اصول آینده­پژوهی مورد مطالعه: استان همدان»، مجله آمایش سرزمین، دوره هشتم، شماره اول، بهار و تابستان 1395.

سلیمانی­راد، اسماعیل (1393): «طبقه­بندی پویش زمین شهری مبتنی بر هوش مصنوعی با استفاده از تصاویر سنجش از دور (مطالعة موردی: محلّة کیانپارس اهواز)»، پایان­نامة کارشناسی ارشد، استاد راهنما: سعید ملکی، دانشکدة علوم زمین، دانشگاه شهید چمران، اهواز.

محتشمی، نگار، مهدوی­نژاد، محمدجواد و محمدرضا بمانیان (1395): «بسترها و چالش­های اعمال سیاست رشد هوشمند شهری، نمونه موردی: خرم­آباد لرستان»، فصل­نامه جغرافیا و برنامه­ریزی شهری چشم­انداز زاگرس، ساال ششم، شماره 19.

ملک­زاده، ندا، بزاززاده، مهدی و مجتبی رفیعیان (1395): «شناسایی و تحلیل عوامل کلیدی موثر بر توسعه شهری با رویکرد آینده­نگاری (مطالعه موردی: کلان شهر کرج)»، جغرافیا و توسعه فضای شهری، سال سوم.

ملکی، سعید و مسعود مدانلو جویباری (1395): «شکوفایی شهری»، انتشارات جهاد دانشگاهی.

یارزاده، سجادمحمد و بهنوش شمس­الهی (1397): «نقش فضاهای عمومی در تحقق شکوفایی شهری و توسعه پایدار»، اقتصاد و مدیریت شهری، دوره 6، شماره 23، تابستان 1397.

Dufva, M., Könnölä, T., & Koivisto, R. (2015): Multi-layered foresight: Lessons from regional foresight in Chile. Futures, 73, 100-111.

Goodwin, P. & Wright, G., (2001), “Enhancing strategy evaluation in scenario planning: a role for decision analysis”, Journal of management studies,Vol 38(1), pp. 1- 16.

Jackson, Tim. 2009. Prosperity without Growth: Economics for a Finite Planet. London: Earthscan.

Jones, S. Tefe, M., & Appiah-Opoku, S. (2015): Incorporating stakeholder input into transport project selection–A step towards urban prosperity in developing countries?. Habitat International, 45, 20-28.

Joss, S. (2015). Sustainable cities: Governing for urban innovation. Macmillan International Higher Education.

Sasaki, Ryuei. 2014. “Urban Prosperity without Growth? Sustainable City Development with Focus on Human Flourishing.” M.Sc. Thesis of Environmental Studies and Sustainability Science, Lund University.

Habitat. 2012. State of the World’s Cities Report 2012/2013: Prosperity of Cities. United Nations Human Settlements Programme (UNHSP).