شناسایی فعالیت‏های رقابت‏ پذیر در منطقه مادرشهری اراک با رویکرد پایداری اقتصادی

جغرافیا و مطالعات محیطی

دوره 9، شماره 35، آبان 1399، صفحه 31-46   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

نویسندگان

مینا افتخارنیا¹؛ کرامت ا... زیاری^{* 2}؛ مجید نادری³

¹دانشجوی دکترای شهرسازی ، گروه شهرسازی و برنامه ریزی شهری، دانشکده هنر و معماری، واحد تهران غرب، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران

²استاد جغرافیا و برنامه ‏ریزی شهری، دانشکده جغرافیا، دانشگاه تهران، تهران، ایران

³استادیار گروه شهرسازی و برنامه ریزی شهری، دانشکده هنر و معماری، واحد تهران غرب، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران

چکیده

در قرن اخیر رشد شتابان شهرنشینی و فرایند جهانی شدن منجر به گسترش مفهوم رقابت ‏پذیری در سطوح مختلف بین ‏المللی، ملی، منطقه ‏ای و محلی شده است. با توجه به ارتباط متقابل بین ابعاد مختلف محیط زیستی، اجتماعی و اقتصادی، عدم توجه به سایر بخش‏ها و توجه صرف به حوزه اقتصادی، منجر به افزایش آسیب‌های محیطی و اجتماعی در سیستم­های شهری و منطقه‌ای می‏شود. کشور ایران نیز در سال‏های اخیر با معضلات توسعه ناموفق اقتصادی مواجه بوده که منجر به بروز آسیب‌های اجتماعی و محیطی شده است. لذا ضروری است تا مدیران و برنامه ریزان جهت توسعۀ اقتصادی، شاخص‏های محیطی و اجتماعی را نیز در نظر بگیرند.
در مقاله حاضر سعی شده است تا فعالیت‏های رقابت ‏پذیر پایدار برای منطقه مادرشهری اراک تعیین شوند. برای این منظور سعی شده است تا با استفاده از روش‏های اسنادی و تحلیل محتوا نماگرهای مناسب جهت سنجش وضعیت توسعه ‏یافتگی و رقابت ‏پذیری منطقه مادرشهری اراک استخراج شوند. فعالیت‏های زمینه ‏ای با استفاده از روش‏های ضریب مکانی، تحلیل تغییر سهم، صادرات به سایر استان‏ها و ظرفیت طبیعی منطقه استخراج شدند. درنهایت با استفاده از فن تاپسیس و بر اساس دو معیار فعالیت‏های اقتصادی دارای رقابت نخستین و پایداری رقابت در فعالیت‏های اقتصادی برتر، فعالیت‏های‏ پایدار دارای برتری رقابتی جهت کاربست در منطقه تعیین شدند. بر این اساس فعالیت تولید صنعتی (ساخت)، تأمین برق، گاز، بخار، تهویه هوا و تأمین و تصفیه آب شرب، حمل و نقل و انبارداری و فعالیت‏های کشاورزی، دامداری جنگلداری و پرورش آبزیان مورد توجه قرار گرفته‏ اند.

کلیدواژه‌ها

منطقه مادرشهری؛ توسعه ‏یافتگی؛ مزیت نسبی؛ رقابت‏ پذیری پایدار؛ اراک

مراجع

اتاق بازرگانی، صنایع، معادن و کشاورزی ایران (1396)؛ داده‌های خام گزارش پایش کیفیت محیط کسب و کار استان خراسان جنوبی؛ دفتر آمار؛ فصل بهار و تابستان.

آمارنامه وزارت، کار، تعاون و رفاه اجتماعی (1395)؛ مرکز آمار و اطلاعات راهبردی وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی.

بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران (1394)؛ خلاصه تحولات اقتصادی کشور.

برنامه آمایش استان خراسان جنوبی؛ (1396) لایه‌های اطلاعاتی تناسب اراضی برای توسعه فعالیت‌های کشاورزی، صنعتی و معدنی؛ دانشگاه بیرجند.

پورصفوی، مسعود و شاهین جعفری (1396). ارزیابی رقابت پذیری منطقه­ای در مناطق شهری عملکردی استان مازندران با استفاده از تحلیل خوشه­ای. مجله پژوهش‏های جغرافیای انسانی، دوره 49، شماره 4.

داداش پور، هاشم و مهدی ده ده جانی (1394)؛ شناسایی و اولویت‏بندی عوامل ریشه‏ای تأثیرگذار در ارتقای رقابت‏پذیری منطقه‏ای، مورد مطالعاتی استان کردستان؛ فصلنامه برنامه‏ریزی منطقه‏ای، سال پنجم، شماره 19.

داداش‌پور، هاشم و فرانک احمدی (1389)؛ رقابت‌پذیری منطقه‌ای به مثابه رویکردی نوین در توسعه‌ منطقه‌ای؛ راهبرد توسعه؛ شماره 22.

زیاری، کرامت الله (1390)؛ اصول و روش‏های برنامه‏ریزی منطقه‏ای؛ نشر دانشگاه تهران.

سازمان سرمایه گذاری و کمک‌های اقتصادی و فنی ایران، اداره کل اقتصاد و دارایی استان (1395)؛ گزارش سرمایه گذاری‌های خارجی در ایران، تهران.

شریف‌زادگان، محمدحسین و بهزاد ملک پور اصل (1392)؛ مبانی نظری و تجارب به‌کارگیری ماتریس تحلیلی سوات (SWOT) در برنامه‌ریزی استراتژیک توسعه منطقه­ای؛ چاپ اول؛ مرکز چاپ و انتشارات دانشگاه شهید بهشتی.

مدنی پور، علی. (1390)؛ طراحی شهری خِرَد؛ انتشارات دانشگاه تهران.

مرکز آمار ایران؛ (1381)؛ جداول داده-ستانده ملی 1381؛ سایت مرکز آمار ایران(amar.org,ir).

مرکز آمار ایران؛ (1395)؛ سرشماری نفوس و مسکن سال 1395؛ سایت مرکز آمار ایران(amar.org,ir).

مهندسین مشاور پارسوماش پایدار و مهندسین مشاور طرح و معماری (1396)؛ طرح مجموعه شهری اراک؛ اداره کل راه و شهرسازی استان مرکزی.

مهندسین مشاور نقش جهان-پارس (1395)؛ طراحی الگو و راهبردهای کاهش عدم تعادل‌های استانی (جلد سوم، بخش نخست، تحلیل عدم تعادل‌های استانی)؛ سازمان برنامه و بودجه کشور.

ندایی طوسی، سحر(1393)؛ چارچوب توسعه فضایی به منظور برقراری رقابت‏پذیری مکانی در سطوح بین منطقه‏ای تا کلان شهری؛ رساله دکتری با راهنمایی دکتر محمدحسین شریف‏زادگان؛ دانشگاه شهید بهشتی.

Annoni, P., Dijkstra, L. (2019). Regional Competitiveness Index, EU regional and urban development.

Annoni, P., Dijkstra, L. (2017). Measuring and monitoring regional competitiveness in the European Union. In Huggins, R. and Thompson P. (Eds.): Handbook of Regions and Competitiveness Contemporary Theories and Perspectives on Economic Development, Edward Elgar Publishing.

Bellu, L., Cistulli, V., Marta, S., & Timpano, F. (2011). Assessing regional competitiveness: analysis of stock indicators and flows variables.

Bristow, Gillian. (2010). Resilient regions: Replacing Regional Competitiveness. Cambridge Journal of Regions, Economy and Society, Volume 3, 153-167.

Camagani, R. (2002), On the Concept of Territorial Competitiveness: Sound of Misleading? Journal of Urban Studies, Vol. 39.

Dijkstra, L., Annoni, P., & Kozovska, K. (2011). A New Regional Competitiveness Index: Theory, Methods and Findings. European Commission.

Dinis, Anabela. (2004), Territorial Marketing: A Useful Tool for Copetitiveness of Rural and Peripheral Areas, 44^th European Congress of Porto, 25-29.

Huggins, Robert; Izushi, Hiro; Thompson, Piers. (2013).  Regional Competitiveness: Theories and Methodologies for Empirical Analysis, The Business and Economics Research Journal , Volume 6, 155-172.

Huovari, J. et al (2000), Regional Competitiveness in Finland, ERSA 40th European Congress, 29th August – 1st September.

Lengyel, I. (2004), the Pyramid Model: Enhancing Regional Competitiveness in Hungary, Acta Oeconomica, Vol. 54.

Lengyel, I. (2007): Economic growth and competitiveness of Hungarian regions. 2nd Central European Conference in Regional Science (CERS ). pp 587-608.

Porter, M. E. (1990). The Competitive Advantage of Nations. Harvard Business Review, 68(2), 73-93.

Roberts, B. and Stimson. (1998), Multi-sectoral Qualitative Analysis: a Tool for Assessing the Competitiveness of Regions and Formulating Strategies for Economic Development, Springer,The Annals of Regional Science 32, 469-496.

Stimson, R. J and Roberts, B. (2008), Multi-Sectoral Qualitative Analysis: A Tool for Assessing the Competitiveness of Regions and Formulating Strategies for Economic Development, the Annals of Regional Science, 32.

Stimson, R. J., Stough, R. R., & Roberts, B. H. (2006): Regional Economic Development: Analysis and Planning Strategy. Canberra: Springer.

Vytautas Rutkauskas, Aleksandras.(2008), On The Sustainability Of Regional Competitiveness Development Considering Risk; Technological And Economic Development Of Economy Baltic Journal On Sustainability, 89-99