تحلیل تغییرات ژئومرفولوژیک- انسانی منابع ماسه و گردوغبار (مطالعه موردی: ارگ دامغان)

فصلنامه علمی و پژوهشی نگرش های نو در جغرافیای انسانی

مقاله 6، دوره 13، شماره 1 - شماره پیاپی 49، اسفند 1399، صفحه 100-111   

نوع مقاله: مقالات پژوهشی کاربردی

نویسندگان

ناصر مشهدی^{* 1}؛ مجید کریم پور ریحان²

¹استادیار مرکز تحقیقات بین المللی بیابان، دانشگاه تهران، تهران، ایران

²دانشیار مرکز تحقیقات بین المللی بیابان، دانشگاه تهران، تهران، ایران

چکیده

طوفان ماسه و گرد و غبار در مواقعی رخ می دهد که سطوح خشک با خاک سست در معرض بادهای شدید، متلاطم و غیرقابل کنترل، قرار گیرند. این شرایط معمولا با فعالیت انسان و تغییر کاربری اراضی در مناطق نیمه خشک و خشک تشدید میشود. منطقه دامغان به دلیل ساختار ژئواکولوژیک خود یک منطقه خاص را در نواحی خشک حوزه آبخیز بسته حاج علیقلی به وجود آورده است. در حال حاضر تعادل اکوسیستم منطقه تحت تأثیر بهره برداری های انسانی و فعالیت های باد می باشد. هدف این مطالعه، بررسی اولویت منابع ماسه در فرایند فرسایش بادی است. در این پژوهش، ترکیب و تغییرات اندازه دانه(دانه‌بندی) در واحدهای طبیعی سرزمین(لندفرم‌ها) و واحدهای تحت فعالیت انسان(لنداسکیپ) مورد مقایسه قرار گرفت.در هر واحد منبع ماسه، اقدام به برداشت نمونه خاک یا رسوب سطحی گردید. نتایج این مطالعه نشان داد که واحد زمینهای کشاورزی حاوی بیش از 60 درصدذرات بزرگتر از 2000 میکرون هستند، در نتیجه ، این واحد نسبت به واحدهای دیگر، در برابر فرسایش بادی مقاوم است.در حالی‌که، این مقدار برای حساسترین لندفرم (دشت آبرفتی همراه فرسایش آبی) به حدود 15 درصد می رسد. در همین حال ، نتایج دانه بندی ذرات زیر 2000 میکرون نیز نشان میدهد که واحد زمینهای کشاورزی حاوی بیشترین ذرات آسیب پذیر در برابر فرسایش بادی است. این به این معنی است که زمینهای کشاورزی پتانسیل بالایی برای تامین منابع ماسه در فرایند فرسایش بادی دارند.

کلیدواژه‌ها

دامغان؛ فرسایش بادی؛ لندفرم؛ دانه بندی. منابع ماسه

مراجع

References

Almazroui, M. (2013). Climatology and Monitoring of Dust and Sand Storms in the Arabian Peninsula. Center of Excellence for Climate Change Research (CECCR), King Abdulaziz University, Jadeh, Saudi Arabia, 1-12.

Aerial photographs, scale 1/55000, 1934. National Geography Organization of Iran.

Bagnold, R. A., 1941.The physics of blown sand and desert dunes, Methuen, London.

Bahiraii, H., Ayazi, M., Rajaii,M., Ahmadi, H., (2012). Synoptic statistical analysis of dust phenomenon in Ilam province. Quarterly of New Attitudes in Human Geography. 4(1). Pp.47-67.‎ [In Persian].

Belnap, J. (2001). Biological soil crusts and wind erosion. In Biological soil crusts: Structure, function, and management (pp. 339-347). Springer, Berlin, Heidelberg.

Blott, S. J., & Pye, K. (2001). GRADISTAT: a grain size distribution and statistics package for the analysis of unconsolidated sediments. Earth surface processes and Landforms, 26(11), 1237-1248.

Cao, H., Liu, J., Wang, G., Yang, G., & Luo, L. (2015). Identification of sand and dust storm source areas in Iran. Journal of Arid Land, 7(5), 567-578.

Cooke, R. U. (1970). Stone pavements in deserts. Annals of the Association of American Geographers, 60(3), 560-577.

Dehghani, R., Gandomkar, A., Eslamian, S., Gayor, H., and Modares, R,. (2019). Frequency analysis of wind speed and direction and its role in regional planning of Fars province. Quarterly of New Attitudes in Human Geography.11 (4), pp.142-125. [In Persian].

Fitzsimmons, K.E.; Rhodes, E.J.; Magee, J.W. and Barrows, T.T. (2007). The timing of linear dune activity in the Strzelecki and Tirari Deserts, Australia, Quaternary Science Reviews, 26(19): 2598-2616.

Gao, C., Wei, C., Zhang, L., Han, D., Liu, H., Yu, X., & Wang, G. (2019). Historical (1880s–2000s) impact of wind erosion on wetland patches in semi-arid regions: A case study in the western Songnen Plain (China). Aeolian Research, 38, 13-23.

Geological Map of Damghan (1995). Geological Survey of Iran.

Gomes, L., Arrue, J.L., Lopez, M.V., Sterk, G., Richard, D., Gracia, R., Sabre, M., Gaudichet, A. and Frangi, J.P., 2003. Wind erosion in a semiarid agricultural area of Spain: the WELSONS project. Catena, 52(3-4), pp.235-256.

Hobbs, S.W.; Paull, D.J. and Bourke, M.C. (2010). Aeolian processes and dune morphology in Gale Crater, Icarus, 210(1): 102-115.

I.R.OF IRAN Meteorological Organization. www.irimo.ir

Jianjun, Q., Ning, H., Guangrong, D., & Weimin, Z. (2001). The role and significance of the Gobi Desert pavement in controlling sand movement on the cliff top near the Dunhuang Magao Grottoes. Journal of Arid Environments, 48(3), 357-371.

Lakes Environmental WRPLOT. Available at: https://www.weblakes.com/products/wrplot/index.html

Lancaster, N., & Baas, A. (1998). Influence of vegetation cover on sand transport by wind: field studies at Owens Lake, California. Earth Surface Processes and Landforms: The Journal of the British Geomorphological Group, 23(1), 69-82.

Mabbutt, J.A. (1977). Desert landforms.

Mashhadi, N., (2018). Land use change in sand sources as an agent on changing wind erosion process (case study: Damghan erg).Geography (Regional Planning), 9(3), pp. 61-79. [In Persian].

National Cartographic Center of Iran (NCC). www.ncc.org.ir

Neave, M., & Rayburg, S. (2007). A field investigation into the effects of progressive rainfall-induced soil seal and crust development on runoff and erosion rates: The impact of surface cover. Geomorphology, 87(4), 378-390.

Nield, J. M., Bryant, R. G., Wiggs, G. F., King, J., Thomas, D. S., Eckardt, F. D., & Washington, R. (2015). The dynamism of salt crust patterns on playas. Geology, 43(1), 31-34.

Okin, G. S. (2008). A new model of wind erosion in the presence of vegetation. Journal of Geophysical Research: Earth Surface, 113(F2).

Potocki, M. and Angiel, P. (2004). Change of grain size parameters of sediments as a result of wind activity. Barchans Jarangiyn els in Gobi, Mongolia, Misceallanea Geographica, 11: 81-91.

Raupach, M. R., Gillette, D. A., & Leys, J. F. (1993). The effect of roughness elements on wind erosion threshold. Journal of Geophysical Research: Atmospheres, 98(D2), 3023-3029.

Tricart, J. (1969). Le modelé des egions sèches.

Wolfe, S. A., & Nickling, W. G. (1993). The protective role of sparse vegetation in wind erosion.