بررسی ظرایف معناییِ نوع تعلیمی در بخشی از هفت‌پیکر بر پایۀ سبک‎ شناسی لایه‎ ای

پژوهشنامه ادبیات تعلیمی

مقاله 6، دوره 12، شماره 47، آذر 1399، صفحه 149-187   

نوع مقاله: علمی- پژوهشی

نویسندگان

غلامحسین مددی چلچه¹؛ ابراهیم استاجی^{* 2}؛ اعظم استاجی³؛ علی تسنیمی⁴

¹دانشجوی دکتری زبان و ادبیات فارسی دانشگاه حکیم سبزواری

²استادیار زبان و ادبیات فارسی دانشگاه حکیم سبزواری(نویسنده مسؤول)

³دانشیارگروه زبان‎شناسی دانشگاه فردوسی مشهد

⁴دانشیار زبان و ادبیات فارسی دانشگاه حکیم سبزواری

چکیده

آثار ادبی متناسب با نوع ادبی، شاخصه‌هایی می‌یابند. تنوع محتوایی در بعضی از آثار ممکن است زمینۀ آشفتگی و عدم تناسب زبان با شاخصه‌های نوع را فراهم آورد. هفت‌پیکر اثری است که تنوع محتوایی از ارزش‌های آن نکاسته است. تناسب زبان با شاخصه‌های صوری و محتوایی در انواع‌ ادبی و ظرایف پیوند هنری زبان و معنا در لایه‎های مختلف، از عوامل اعتلای این اثر است. از آنجا که اثرِ ادبی متشکل از لایه‌های درهم‌تنیده‎ای است، تحلیل متن هفت‎پیکر با رویکرد سبک‎شناسی لایه‎ای‎، شیوه‌ای کارآمد در کشف ظرایف هنری و ظرفیت‎های زبانیِ به‌کاررفته در هر لایه است. لایه‎های زبانی هفت‎پیکر متناسب با تغییر محتوا در هر بخش، شاخصه‎هایی در لایه‎های زبان می‎یابد. نظامی فراخور محتوا که رنگ تعلیمی، غنایی و حماسی به خود می‎گیرد، با ایجاد تناسب میان شاخصه‌های زبان و محتوا، گزینش و نحوۀ کاربرد واحدهای زبانی، پیوند درونی لایه‌های زبان، تنش در عناصر زبان و ایجاد دلالت‌مندی، سبب حرکت زبان در راستای تقویت محتوا و تبلور نوع ادبی در آن بخش می‎شود. در بخش‎های تعلیمی، بهره‎مندی از شاخصه‎های صوری و محتواییِ این نوع، سبب استحکام زبان در این اثر شده‎ است.
 

کلیدواژه‌ها

لایه‌های زبانی؛ معنا؛ تعلیمی؛ هفت‌پیکر

مراجع

1. آشوری، داریوش (1395)، شعر و اندیشه، چ۸، تهران: مرکز.

2. آقاگل‌زاده، فردوس (1394)، تحلیل گفتمان انتقادی، چ۳، تهران: علمی و فرهنگی.

3. آلگونه جونقانی، مسعود (1397)، نشانه‌شناسی شعر (مجوعه مقالات)، چ۱، تهران: نشر نویسه پارسی.

4. احمدنژاد، کامل (1369)، تحلیل آثار نظامی گنجوی، چ۱، تهران: انتشارات علمی.

5. اسلامی، محرم (1392)، واج‎شناسی تحلیل نظام آهنگ زبان فارسی، چ۴، تهران: سمت

6. امین شیرازی، احمد (1377)، آیین بلاغت شرح فارسی المختصر المعانی (علم بیان)، چ۴، قم: فروغ قرآن.

7. انوشه، حسن (1376)، فرهنگنامۀ ادب فارسی (دانشنامۀ ادب فارسی)، چ۱، تهران: سازمان چاپ و انتشارات.

8. ایگلتون، تری (1397)، چگونه شعر بخوانیم، ترجمۀ پیمان چهرازی، چ۲، تهران: آگه

9. تادیه، ژان‎ایو (1378)، نقد ادبی در قرن بیستم، چ۱، تهران: نیلوفر.

10. تقوی، نصرالله (1317)، هنجار گفتار، تهران: چاپخانۀ مجلس.

11. جرجانی، عبدالقاهر (1374)، اسرار البلاغه، ترجمۀ جلیل تجلیل، تهران: دانشگاه تهران.

12. چندلر، دانیل (1387)، مبانی نشانه‌شناسی، ترجمۀ مهدی پارسا، چ۳، تهران: سورۀ مهر.

13. حق‌شناس، علی‌محمد (1380)، آواشناسی (فونتیک)، چ۷، تهران: آگه.

14. حمیدیان، سعید (1388)، آرمان‎شهر زیبایی: گفتارهایی در شیوۀ بیان نظامی، چ۲، تهران: علم‎ و دانش.

15. دهمرده، حیدر (۱۳۹۲)، «زبانه‌ای از زبان نظامی»، فنون ادبی، شمارۀ ۱ (پیاپی ۸)، ۸۱ـ۹۶.

16. زمردی، حمیرا (1392)، نظریۀ نشانه‎شناسی حروف در متون فارسی، چ۱، تهران: زوار.

17. سلاجقه، پروین (1394)، نقد نوین در حوزۀ شعر، چ۲، تهران: مروارید.

18. سوسور، فردینان دو (1387)، دورۀ زبان‎شناسی عمومی، ترجمۀ کورش صفوی، تهران: هرمس.

19. شفیعی‌کدکنی، محمدرضا (1373)، موسیقی شعر، چ۴، تهران: آگاه.

20. شمیسا، سیروس (1386)، بیان، چ۲ ویرایش سوم، تهران: میترا.

21. ــــــ (1375)، انواع ادبی، چ۴، تهران: فردوس.

22. شهرستانی، عبدالکریم (1395ق)، الملل و النحل، به‌کوشش محمد کیلانی، بیروت: دار المعرفه.

23. صافی‎پیرلوجه، حسین (1395)، درآمدی بر تحلیل انتقادی گفتمان روایی، چ۱، تهران: نی.

24. صیادکوه، اکبر و دست‌موزه، حسن (1396)، «کارکرد جمله‎های مرکب در بوستان سعدی»، فصلنامۀ فنون ادبی، دورۀ نهم، شمارۀ 2، 83ـ۱۰۲.

25. فتوحی‎رودمعجنی، محمود (1395)، سبک‌شناسی نظریه‌ها، رویکردها و روش‌ها، چ۳، تهران: سخن.

26. قویمی، مهوش (1383)، آوا و القا: رهیافتی به شعر اخوان ثالث، چ۱، تهران: هرمس.

27. لطیف‎نژاد رودسری، فرخ (1396)، نحوۀ تشکیل و دریافت متن در اشعار معاصر (نیما، سپهری و باباچاهی)، چ۱، تهران: سخن.

28. کزازی، میرجلال‌الدین (1393)، معانی 2، چ۱۰، تهران: مرکز.

29. محبتی، مهدی (1390)، از معنا تا صورت، چ۲، تهران: علمی.

30. مشتاق‌مهر، رحمان و بافکر، سردار (1394)، «شاخص‎های محتوایی و صوری ادبیات تعلیمی»، پژوهشنامۀ ادبیات تعلیمی، شمارۀ 26، ۱ـ۲۸.

31. مهری، فریبا و همکاران (1397)، «کارکرد لایۀ ایدئولوژیک در برجسته‎سازی سبکی غزل اجتماعی معاصر»، مجلۀ ادبیات پارسی معاصر، سال هشتم، شمارۀ ۲، ۱۴۵ـ۱۷۲.

32. نظامی، الیاس بن یوسف (1380)، هفت‌پیکر، به‌کوشش سعید حمیدیان، چ۴، تهران: قطره.

33. وبستر، راجر (1382)، پیش‎درآمدی بر مطالعۀ نظریۀ ادبی، ترجمۀ الهه دهنوی، چ۱، تهران: نشر روزگار.

34. وحیدیان‌کامیار، تقی (1383)، بدیع از دیدگاه زیباشناسی، چ۱، تهران: سمت.

35. هارلند، ریچارد (1388)، ابرساختگرایی فلسفۀ ساختگرایی و پساساختگرایی، ترجمۀ فرزانه سجودی، چ۲، تهران: سورۀ مهر.

36. هال، جیمز (1387)، فرهنگ نگاره‌ای نمادها در هنر شرق و غرب، ترجمۀ رقیه بهزادی، چ۳، تهران: فرهنگ معاصر.

37. همایی، جلال‌الدین (1367)، فنون بلاغت و صناعات ادبی، چ۵، تهران: هما.

38. هلموت، ریتر (1399)، زبان خیال‎انگیز نظامی، ترجمۀ سعید فیروزآبادی، چ۱، تهران: میراث مکتوب.

39. هیلیس میلر، جوزف (1384)، دربارۀ ادبیات، ترجمۀ علی تقی‌زاده، چ۱، کرمانشاه: دانشگاه رازی.

40. Beaugrande, Robert and Dressler, Alain Wolfgang (1981), An Itroduction To Text Linguistics, London: Longman.

41. Capozzi, Rocco (1997), Reading Eco. An Anthology, Bloomington, Indianapolis: Indiana University press.

42. Hartmann, peter (1981), "The Text as a Linguistic Object", in: W.D. Stempel (ed.), Contributions to the Linguistics of the Text (Munchen), 9.

43. Jakobson, R. (1985), Verbal Art, Verbal Sign, Verbal Taim, USA: University of.

44. Leech, G. N. and Short, M. (1981), Stye in Fiction, London: Longman.