شناسایی و تحلیل عوامل کلیدی در روابط متقابل انسان و محیط در خانه ‏های قاجاری تبریز با تأکید بر مؤلفه ‏های روانشناسی محیطی

فصلنامه علمی و پژوهشی نگرش های نو در جغرافیای انسانی

مقاله 25، دوره 13، شماره 1 - شماره پیاپی 49، اسفند 1399، صفحه 466-487   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی استخراج ازرساله و پایان نامه

نویسندگان

گلناز پاکروان¹؛ اسداله شفیع زاده^{* 2}؛ میرسعید موسوی³

¹دانشجوی دکتری گروه معماری، واحد اهر، دانشگاه آزاد اسلامی، اهر، ایران

²استادیار گروه معماری، واحد اهر، دانشگاه آزاد اسلامی، اهر، ایران

³استادیار گروه شهرسازی، واحد تبریز، دانشگاه آزاد اسلامی، تبریز، ایران

چکیده

در سال‏های اخیر موضوع روانشناسی محیطی و روابط انسان و محیط و قابلیت ترجمۀ آن به زبان محیط و معماری در آثار تاریخی، مورد توجه پژوهشگران این حوزه از دانش قرار گرفته است و متخصصان این حوزه تلاش نموده‏اند تا با کاربست این مفاهیم در معماری امروز، به تعالی بناهای امروزی منبعث از شناخت بناهای تاریخی بپردازند. در این راستا، هدف پژوهش حاضر، شناسایی روابط متقابل انسان و محیط از طریق شناخت عوامل کلیدی این حیطه در خانه‏های قاجاری تبریز از روانشناسی محیطی است. روش مورد استفاده در تحقیق حاضر، توصیفی، تحلیلی و اکتشافی است و رویکرد حاکم بر آن، اسنادی و پیمایشی است. در تحقیق حاضر، جهت تجزیه و تحلیل داده‏ها، از روش مطالعات ساختاری در قالب نرم‏افزار میک‏مک (تحلیل آثار متقابل) جهت شناسایی عوامل کلیدی سیستم، استفاده به عمل آمده است. در این راستا، از تعداد 50 کارشناس متخصص در حوزۀ روانشناسی محیط و معماری جهت وزن‏دهی به شاخص‏ها استفاده شد. بر اساس نتایج بدست‏آمده، 10 عامل نیازهای مادی، نیازهای روانی، نیازهای عقلانی، نگرش ها(فرهنگ)، ارزش های اجتماعی، باورها، تجربیات گذشته، انگیزه ها، وحدت و مقیاس جز عوامل کلیدی بسیار تأثیرگذار سیستم شناسایی شدند. همچنین 10 مؤلفۀ بسیار تأثیرپذیر سیستم شامل عوامل سکون، نیازهای روانی، مقیاس، خوانایی و وضوح، انگیزه‏ها، خلوت، مردم واری، انعطاف‏پذیری، حریم و چشم انداز شناسایی شد. همچنین بر اساس نمودار پراکندگی عملکرد متغیرهای تحقیق، سیستم دارای شرایط ناپایدار است.

کلیدواژه‌ها

روانشناسی محیطی؛ روابط متقابل انسان و محیط؛ خانه ‏های قاجاری تبریز

مراجع

References

Adam, R. (2020). Time for Architecture: On Modernity, Memory and Time in Architecture and Urban Design: Cambridge Scholars Publishing.

barati, n., & Soleimannejad, M. A. (2011). Perception of Stimuli in Controlled Environment and Gender Impact on It Case Study: Faculty of Architecture and Urbanism Students at the International University of Imam Khomaini, Qazvin, Iran. The Monthly Scientific Journal of Bagh- E Nazar, 8(17), 19-30.

Bechtel, R. B. (2010). Environmental psychology. The Corsini Encyclopedia of Psychology, 1-3.

Bell A. Paul, Thomas C. Greene, Jeffrey D. Fisher, Andrew Baum. (2001). Environmental Psychology, Fifth Edition, Wards Worth Group/ Thomson Learning, USA.

Bonnes, M., & Bonaiuto, M. (2002). Environmental psychology: From spatial-physical environment to sustainable development.

Catton Jr, W. R., & Dunlap, R. E. (1978). Environmental sociology: A new paradigm. The american sociologist, 41-49.

Craik, Kenneth H. (1970). Environmental Psychology, in New Directions in Psychology 4, New York: HOH.

de Paor-Evans, A. (2016). Futurism: Futurist Architecture. Routledge Encyclopedia of Modernism.

Edraki, M. (2020). Investigating the effect of climatic elements on urban architecture: A case study of Julfa city. Journal of New Attitudes in Human Geography, 12(4), 180-202.

Einifar, A. (2008). The Role of Behavioral Sciences in Environmental Design. In: University of Tehran Press, Tehran, Iran,[In Persian].

Emagoli, A. (2012). Environmental psychology, a common field of architecture and behavioral sciences. Behavioral science research and studies, 4(14), 23.

Farzidi, M. (2019). Explaining the mechanisms of residential complexes from the perspective of environmental psychology in order to promote life expectancy for residents; Case study: Andisheh Town of Rasht. Haft Hesar Journal of Environmental Studies, 7(28), 5-18.

General Census of Population and Housing, 2016

Gifford, R. (2007). Environmental psychology: Principles and practice: Optimal books Colville, WA.

Gifford, R., Steg, L., & Reser, J. P. (2011). Environmental psychology.

Gorbani, M. (2020). Evaluating the effect of biophilic architecture principles on the quality of housing design in the northern climate of Iran (Case study: Gorgan). Journal of New Attitudes in Human Geography, 12(2), 405-424.

Jalili, M. (2011). An analytic review on the concept of the environment in the literature of environmental psychology/28. MANZAR, 2(12), 28-.

Järvilehto, T. (1998a). The theory of the organism-environment system: I. Description of the theory. Integrative physiological and behavioral science, 33(4), 321-334.

Järvilehto, T. (1998b). The theory of the organism-environment system: II. Significance of nervous activity in the organism-environment system. Integrative physiological and behavioral science, 33(4), 335-342.

Jordan, D. T. L. (2000). Human Behavior and the Social Environment I.

Joye, Y. (2007). Architectural lessons from environmental psychology: The case of biophilic architecture. Review of general psychology, 11(4), 305-328.

Khamenehzadeh, H. (2017). An Introduction to the Concept of Privacy and How it is Realized in the House Life-World1 Comparative Study in Pre-modern and Modern Iranian Houses. The Monthly Scientific Journal of Bagh- E Nazar, 14(49), 33-44.

Kopec, D. A. (2018). Environmental psychology for design.

Lestari, K., & Alamsyah, B. (2019). Enhancement Technology Aesthetics of Architecture Modern. International Journal of Civil Engineering and Technology, 10(01).

Manafluyan, S., Zarabadi, Z., Behzadfar, M. (2019). Assessing the Factors Affecting Climate Resilience (Case Study: Tabriz), Journal of New Attitudes in Human Geography, 12(45), 509-525.

Mottalebi, G. (2001). Environmental psychology is a new knowledge in the service of architecture and urban design. HOnar - ha - ye - ziba Memari - va - shahrsazi(10), 52-67.

Naghizade, M., & Ostadi, M. (2014). A Comparative Analysis of the Notion of Perception and Its Process in Environmental Psychology and Philosophy with an Emphasis on Its Application to Urban Design. Iran University of Science & Technology, 2(2), 3-14.

Naghizadeh, M. (2013). The Sense of Presence: the Most Desirable Situation for Man’s Relationship with Existence. Journal of Iranian Architecture Studies, 2(2), 27-46.

Nari Ghomi, M., & Gharehbaglou, M. (2015). A Model of Environmental Psychology in interaction with Islamic thought. Iran University of Science & Technology, 3(1), 19-36.

Norwood, M. F., Lakhani, A., Maujean, A., Zeeman, H., Creux, O., & Kendall, E. (2019). Brain activity, underlying mood and the environment: A systematic review. Journal of Environmental Psychology, 65, Article 101321. https://doi.org/10.1016/j.jenvp.2019.101321

Pardo, I., & Prato, G. B. (2016). Anthropology in the city: methodology and theory: Routledge.

Phillips, B. (2019). The shifting border between perception and cognition. Noûs, 53(2), 316-346.

Primmer, Justin (2018). Belief, The Stanford Encyclopedia of philosophy. The Metaphysics Research Lab: Stanford, CA

Proshansky, H. M., Ittelson, W. H., & Rivlin, L. G. (Eds.). (1976). Environmental psychology: People and their physical settings (2nd ed.). Holt.

Rapoport, A. (1990). The meaning of the built environment: A nonverbal communication approach: University of Arizona Press.

Roster, C.A., & Ferrari, J.R., & Jurkat, M.P. (2016). The dark side of home: Assessing possession “clutter” on subjective well-being. Journal of Environmental Psychology, Vol.46. (pp.32-41). http://dx.doi.org/10.1016/J.Jenvp.2016.03.003.

Salehiniya, M., & Shishavan, M. N. (2018). Explaining the role of sensoryscape components based on senses In quality of environmental sensory perception of New Arg of Tabriz. Journal of Studies On Iranian - Islamic City, 8(31), 19-32.

Setayeshgar, E. (2020). Explain the conceptual model of business facade formation with the aim of promoting visual comfort and aesthetics in urban spaces. Journal of New Attitudes in Human Geography, 12(3), 113-127.

Shin, J.H. (2016). Toward a theory of environmental satisfaction and human comfor: A process-oriented and contextually sensitive theoretical framework. Journal of Environmental Psychology, Vol.45. (pp.11-21). http://dx.doi.org/10.1016/J.Jenvp.2015.11.004. 

Spaargaren, G., & Mol, A. P. (1992). Sociology, environment, and modernity: Ecological modernization as a theory of social change. Society & natural resources, 5(4), 323-344.

Tylor, Edward. (1871). Primitive Culture. Vol 1. New York: J.P. Putnam's Son, Online publication date: April 2012, Online ISBN: 9780511705960, DOI: https://doi.org/10.1017/CBO9780511705960.

Wells, N. M., Evans, G. W., & Cheek, K. A. (2016). Environmental psychology. Environmental health: From global to local, 203.