ارتباط بین سازندهای زمین‌شناسی و فرم منحنی میزان نقشه‌های توپوگرافی در بخشی از البرز شمالی و جنوبی

جغرافیای طبیعی

دوره 13، شماره 50، دی 1399، صفحه 81-95   

نوع مقاله: مقاله علمی - پژوهشی

نویسندگان

عیسی جوکار سرهنگی^{* 1}؛ منصور بخشی²

¹دانشیار دانشکده علوم انسانی و اجتماعی، گروه جغرافیا، دانشگاه مازندران، ایران

²کارشناس ارشد هیدروژئومورفولوژی، دانشگاه مازندران، ایران

چکیده

تهیه نقشه‌های ژئومورفولوژی مستلزم صرف وقت و هزینه‌های زیاد برای جمع آوری اطلاعات در زمینه‌های مواد مادری و لند فرم‌هاست. ثبت ویژگی‌های مواد مادری در نقشه‌های ژئومورفولوژی معمولاً بر اساس نقشه‌های زمین‌شناسی، عملیات صحرایی و تفسیر عکس‌های هوایی صورت می‌گیرد؛ اما با توجه به اینکه مقاومت سنگ‌ها در برابر فرسایش متفاوت است، شناسایی و تفکیک آن‌ها به کمک نقشه‌های توپوگرافی 1:25000 و با مطالعه فرم منحنی میزان امکان‌پذیر می‌باشد. هدف از این پژوهش شناسایی فرم‌های منحنی میزان نقشه‌های توپوگرافی به کمک تفسیر بصری و یافتن ارتباط آن با سازندهای زمین‌شناسی منطقه در بخشی از البرز شمالی و جنوبی است. برای این منظور، فرم‌های منحنی میزان موجود شامل منحنی صاف، سینوسی ساده، سینوسی بلند و کشیده، سینوسی متراکم و پنجه‌ای و همچنین منحنی پالسی در نقشه‌های توپوگرافی منطقه تفکیک و طبقه‌بندی شده و با نقشه سازندهای منطقه که به کمک نقشه‌های زمین‌شناسی 1:100000 سازمان زمین‌شناسی کشور تهیه شد، همپوشانی شد. برای تحلیل ارتباط بین آن‌ها از آزمون‌های آماری کای دو () استفاده شده است. نتایج نشان داد که فرم‌های منحنی میزان سازندهای زمین‌شناسی منطقه در سطح 01/0 تفاوت معنی‌داری با یکدیگر دارند. فرم‌های منحنی میزان صاف و ساده در سنگ‌های سخت و مقاوم و فرم‌های سینوسی متراکم در سازندهای سست غلبه داشته و از مقدار مورد انتظار بیشتر هستند؛ بنابراین جنس سنگ در ایجاد فرم‌های خاص منحنی میزان نقشه‌های توپوگرافی منطقه مؤثر است و از آنجا که تشخیص این فرم‌ها در این نقشه‌ها به‌راحتی امکان‌پذیر است، می‌توان از نقشه‌های توپوگرافی برای تهیه اطلاعات مواد مادری نقشه‌های ژئومورفولوژی بهره گرفت.

کلیدواژه‌ها

: فرم منحنی میزان؛ نقشه توپوگرافی؛ سازندهای زمین‌شناسی؛ آزمون کای دو ( )؛ البرز

مراجع

1- احمدی، حسن (1391): ژئومورفولوژی کاربردی، جلد 1 (فرسایش آبی)، چاپ هشتم، انتشارات دانشگاه تهران.

2- افشانی، علیرضا (1387): آموزش کاربردی spss در علوم اجتماعی و رفتاری، دانشگاه یزد.

3- ایلدرمی، علیرضا، سپهری، مهدی (1397): فرسایش‌پذیری سازندهای زمین‌شناسی با استفاده از تحلیل بعد فرکتال شبکه زهکشی (مطالعه موردی: دامنه‌های شمالی همدان)، پژوهش‌های ژئومورفولوژی کمی، سال ششم، شماره 4، صص 87- 70.

4- باقرپور، سید مهدی (1393): تهیه نقشه ژئومورفولوژی تفصیلی با کمک تکنیک‌های همپوشانی و GIS (بخش شرقی منطقه کرند)، اولین همایش علوم جغرافیایی ایران، صص 7- 1.

5- برزگری دهج، ودیعه، زارع، محمد، مختاری، محمدحسین، اختصاصی، محمدرضا (1397): بررسی عملکرد روش‌های گوناگون بازسازی تصاویر ماهواره‌ای در جداسازی واحدهای زمین‌شناسی، مجله سنجش از دور و سامانه اطلاعات جغرافیایی در منابع طبیعی، سال نهم، شماره 1، صص 23-1.

6- بی‌همتا، محمدرضا، زارع چاهوکی، محمدعلی (1394): اصول آمار در علوم منابع طبیعی، انتشارات دانشگاه تهران، چاپ چهارم.

7- ثروتی، محمدرضا (1381)، ژئومورفولوژی منطقه‌ای ایران، انتشارات سازمان جغرافیایی نیروهای مسلح.

8- جعفری، غلامحسن، رستم خانی، اصغر (1394): بررسی تحولات کواترنری دره‌های کوهستانی با استفاده از خطوط منحنی میزان (مطالعه موردی ارتفاعات سبلان)، فصل­نامه تحقیقات جغرافیایی، سال 30، شماره 3، شماره پیاپی 118، صص 138-121.

9- رامشت، محمدحسین (1375): کاربرد ژئومورفولوژی در برنامه‌ریزی، دانشگاه اصفهان.

10- رامشت، محمدحسین (1384): نقشه‌های ژئومورفولوژی (نمادها و مجازها)، انتشارات سمت.

11- رجبی، معصومه (1387): تجزیه و تحلیل لند فرم‌ها بر اساس عکس‌های هوایی و نقشه‌های توپوگرافی، مثال‌های موردی از آذربایجان، مجله سپهر، شماره 67، صص 68-62.

12- سازمان زمین‌شناسی کشور (1371): نقشه زمین‌شناسی مقیاس 1:100000 ورقه بهشهر.

13- سازمان زمین‌شناسی کشور (1371): نقشه زمین‌شناسی مقیاس 1:100000 ورقه کیاسر.

14- سازمان نقشه‌برداری کشور، نقشه‌های توپوگرافی مقیاس 1:25000 حاصل از DGN فایل‌ها (شیت‌های 67632NE، 67632NW،67633NE، 67621SE، 67621SW، 67621NE، 67622NW، 67623 NE و 67624SE).

15- شادفر، صمد (1390): بررسی فرسایش خندقی با استفاده از روش تحلیل سلسله مراتبی در شهرستان رودبار استان گیلان، پژوهش‌های فرسایش محیطی، شماره 3، صص 28-17.

16- شایان، سیاوش، زارع، غلامرضا، امیری، شهرام (1390): نقشه‌های ژئومورفولوژی، تاریخچه، ضرورت و کاربرد، مجله سپهر، دوره بیستم، شماره 79، صص 45-37.

17- غیاثی، سعید، فیض‌نیا، سادات، مقدم نیا، علیرضا، ناجی راد، سمیه (1396): بررسی حساسیت واحدهای سنگی به فرسایش با استفاده از ویژگی‌های کانی‌شناسی، نشریه حفاظت منابع آب و خاک، دوره ششم، شماره 3، صص 16- 1.

18- فتحی‌زاد، حسن، کریمی، حاجی، توکلی، محسن (1395): نقش حساسیت به فرسایش سازندهای زمین‌شناسی در فرسایش و تولید رسوب مطالعه موردی: زیر حوزه‌های رودخانه دویرج استان ایلام، پژوهش­نامه مدیریت حوزه آبخیز، سال هفتم، صص 208- 193.

19- نگارش، حسین (1391): ژئومورفولوژی ساختمانی و دینامیک، انتشارات دانشگاه سیستان و بلوچستان.

20- یمانی، مجتبی (1392): نقشه‌های ژئومورفولوژی، روش‌ها و تکنیک‌ها، انتشارات دانشگاه تهران.

 

21- Gustavsson, M. (2005): Development Of A Detailed Geomorphological Mapping System And Geo Database In Sweden, Licentiate Thesis Supervised By Else Kolstrup And Arir C. Seijmonbergen.

22- Hearn, G.J. (2019): Geomorphology In Engineering Geological Mapping And Modelling, Bull Eng Geo Environ, 78, 723–742.

23- Rao, D.P. (2002): Remote Sensing Application In Geomorphology. Journal Of Tropical Ecology International Society For Tropical Ecology.

24- Sadiki, Abdelhamid. Ali. Faleh. (2007): Assessing Soil Erosion And Control Factors By The Radiometric Technique In The Boussouab Catchment, Eastern Rif, Morocco. Catena, 71, 13–20.